42
plaar in Solwcrd (5 100). Dat er in Oklekerk nog
een over was, moet hij hebben vergeten.
Hij ontleende zijn gegevens over de vroegere toe
standen aan een kaart „Groningae et Omlandiae" van
de gebroeders Conders. Op deze kaart vindt men
namelijk omstreeks 1650 klokkestoelen in Hoogkerk
(XXXIII), Jukwerd (XXXIV), Kolham (XXXV),
Maarslagt (XXXVI), Meedhuizen (XXXVII), Men-
keweer (XXXVIII), Middelbert (XXXIX), Oostwold
(XLI), Opwierde (XLII), Ranum (XLIII), Scharmer
(XLIV), Vliedorp (XLVI), Westerbroek (XLVIII),
Wierum (L) en Wijtwerd (LI).
Wanneer wij nu bij deze kaart van der Aa's woor
denboek (I) raadplegen, dan ontmoeten wij nog
klokkestoelen in Dorkwerd (XXXII), Oldekerk (XL;
met de vermelding dat er vóór 1623 een kerk, thans
een overdekte galg staat), Solwerd (XLV) en Wagen
borgen (XLVII).
Bovendien schijnt Peters nog een andere bron te
hebben gebruikt, want op zijn gezag moeten wij nog
aannemen, dat er eertijds ook een klokhuis was in
Westerlee (XLIX), welke noch bij Van der Aa, noch
op genoemde kaart is afgebeeld. Van deze verdwenen
klokkestoelen is nog een enkel gegeven over. Zo geeft
Peters (5 121) een afbeelding van de klokkestoel uit
Opwierde, welke in 1888 is verdwenen. Die van
Scharmer werd, volgens de beschikbare gegevens, in
1824 afgebroken. Bovendien is er in Westerbroek nog
een zilveren avondmaalsbeker, waarop een afbeelding
voorkomt der oude kerk en open klokkestoel. De beker
dateert van 1706.
De verspreiding der klokkestoelen
Bekijken wij nu de verspreiding der klokkestoelen
op de kaart, dan blijft er (de boven genoemde oude
béperkingen in het oog houdend) duidelijk uit, hoe
de klokkestoel in Groningerland naar het Westen' toe
in aantal toenemen, naar het Oosten toe afnemen.
Wagen wij even weer een kijkje buiten de provin
ciale grenzen, dan klopt dit beeld volkomen: in Fries
land sluit hierbij aan een zeer dicht net van klokke
stoelen, in Drente kent men er (evenals in Overijssel)
slechts enkele, terwijl in Oostfriesland Van ouds ook
maar uiterst zelden een klokkestoel gevonden wordt.
De bestaande Groninger klokkestoelen
Wanneer wij nu tot een nadere beschrijving over
gaan van de klokhuizen in Groningerland, dan zullen
wij beginnen met de klokkestoelen.
De klokkestoel van Solwerd heeft een totaal andere
vorm, dan de traditionele Friese. Over de ouderdom
van dit balkenstelsel, bestaande uit vier verticaal,
boven enigszins naar elkander toegebogen balken,
verbonden door een aantal kruisbalken en gedekt door
een laag vierkant pyramidedak, is niets naders bekend.
De klok hangt niet direct onder het dakje, doch enkele
meters lager. De „gaalg" van Oldekerk doet in zijn
gehele uiterlijke verschijningsvorm meer aan de Friese
klokkestoelen denken, hoewel het dakje, waaronder de
klok hangt, geen zadeldakvorm bezit, maar veeleer
doet denken aan een roeibootje, dat met de bodem
naar boven op een stel balken werd gelegd. Ook de
ouderdom van dit klokhuis is mij onbekend.
Te Fzutgc voiml de losslaande loten, gelegen op het uiteinde dei aan deze
zijde afgegiaven wiet de, ah ptlhge afsluiting dei dotpssltaal een dei fiaatsle
vooi heelden van de Gionuigei klokhuizen
De bestaande Groninger klokhuizen
Komen wij thans tot een beknopte beschrijving van
de nog bestaande Groninger klokhuizen, die een zo
kenmerkend beeld voor het Groninger dorp vormen
en als een waar cultuurhistorisch „document" met de
nodige eerbied behandeld en geconserveerd dienen te
worden.
Men make zich nog geen zorgen over het mogelijk
vreemd lijkende feit, dat ik hier achtereenvolgens
Groninger klokkestoelen en Groninger klokhuizen na
elkander en als in één adem behandel. Daarop komen
wij straks terug. Voorlopig zijn beide „constructies
waarin op verscheidene Groninger dorpen een luidklok
hangt".
(Wordt vervolgd)
