8
geen veranderingen ondergingen. Op de zeer oude wagens waren zitbanken aange
bracht, omdat deze veel meer dan de latere wagens voor personenvervoer werden
gebruikt. Als gevolg daarvan ziet men op den huidigen dag nog den wagen omhoog
loopend gebouwd, waardoor indertijd de achterin-zittenden over de hoofden van de
voor hen zittenden heen konden kijken en van een vrij uitzicht genoten.
Helaas was dit alles gedoemd om uit ons landschap te verdwijnen en over 25 jaar
valt van deze pracht niet veel meer te bespeuren. Verhindering was uitgesloten, de
platte wagen moest den ouden boerenwagen verdringen. Nieuwe wagens, geheel naar
het oude model, worden niet meer gemaakt; het oude ambacht sterft uit, evenals de
oude kunstenaars ons meer en meer verlaten. Een wagenmaker die het oude vak nog
verstaat, die nog een mooien achterschamel (hooge balk tusschen achteras en wagen
bodem) kan maken, moet men met een lantaarntje zoeken. De huidige generatie heeft
het niet meer geleerd en hetzelfde kan van den dorpssmid gezegd worden. Als ware
kunstenaars, smeedden zij vlambanden, remkettingen en andere sierlijk gedraaide ijzeren
wagenonderdeelen, welke mede den wagen tot een waar pronkjuweel maakten. Nog
niet lang geleden overleed te Nieuwpoort een in verren omtrek vermaarden wagensmid,
één van de echte oude garde, zooals er helaas niet vele meer leven. Zijn smeed
werk aan den wagen was het werk eens kunstenaars, het was werk dat vaar
digheid en tijd vroeg. Met hem ging in deze streek ook het oude ambacht ten grave.
Dikwijls heb ik nog getracht om een boer er toe te bewegen weer eenzelfden wagen
te doen bouwen als waarmede zijn voorvaderen reden, doch op één enkele uitzonde
ring na mocht dat mij niet meer gelukken. De oude speelwagen maakte plaats voor dé
tilbury en het Utrechtsche wagentje, welke op hun beurt weer radicaal het veld moes
ten ruimen voor de auto. De gewone groote boerenwagen werd verdrongen door dén
platten wagen met luchtbanden.
Gelukkig bleek bij een door mij ingesteld onderzoek in vele gemeenten in de rivieren
streek, dat daar nu nog ongeveer 100 mooie wagens rijden. Zij zijn niet alle geheel
gaaf, doch nog voorzien van het oude snijwerk en zeker mooi te noemen. Van het
meeste snijwerk kon de herkomst worden vastgesteld.
Honderden wagenfragmenten gingen verloren, werden verbrand of weggegooid. Dat
gene, wat in Musea of particuliere verzameling werd bewaard, toont aan ons en ons
nageslacht de zeepaardjes, de klimmende leeuwen, de steigerende paarden, de rijkge-
vulde bloemenmanden, wapens en wat al niet meer, waarmede de wagens eens
waren versierd. Ook de Hollandsche maagd met vrijheidshoed, gezeten in den tuin
van Holland, was een veel voorkomend motief, evenals tal van overbekende Bijbelsche
tafereelen, zooals Abrahams offerande en de vlucht van Maria en Josef met het kin-
deke naar Egypte. In den regel schilderde de wagenmaker zelf deze voorstellingen
op b.v. het achterkrat van den wagen.
Veel valt nog te schrijven over deze schoonheid. Hij, die er door wordt gegrepen,
raakt er niet over uitgepraat. Door deze kleine bijdrage hoop ik ook bij de leden van
den Bond Heemschut belangstelling te hebben gewekt voor iets schoons uit eigen land,
dat tot ver over onze grenzen .zijn weerga niet vindt en hier over 't algemeen nog on
voldoende bekend is en gewaardeerd wordt.
Bilthoven, Januari 1944. F.Wilkens.
a»
