54
HEEMSCHUT
zijn sedert lang verwaarloosd. Sedert in 1926 de vesting werd opgeheven kwam het geheel
in Heemschut's belangstelling. Nu is de Rijkswerkverschaffing bezig de met riet dichtgegroeide
vestinggracht leeg te graven. Jammerklachten komen er van Willemstadters-omdat deze
werkzaamheden zoodanig geschieden, dat die gracht niet hoekig zoo 't behoort doch
afgerond wordt uitgegraven, doch voornamelijk omdat de uitkomende grond wordt geworpen
in de buitengracht die daar om den Singelweg de vesting omsluit, zoodat er van die
buitengracht slechts een sloot van eenige meters breed overblijft, 't Is ook wel een zonderling
geval. De moeilijkheid schijnt te zijn dat men geen raad weet met den uitkomenden grond.
Zou er, wanneer men toch aan het werkverschaffen is, nergens waardeering zijn voor eenige
duizenden kubieke meters vruchtbaren grond.
Te Geertruidenberg heeft men in de 19e eeuw de fortificatiën van den „sleutel van Holland"
vrijwel geheel geëgaliseerd om bouwterrein te verkrijgen. In 1918 was er weer behoefte aan
bouwterrein; op advies van Heemschut werd toen één gaaf bolwerk gespaard met ingebouwde
borstweringen, opgaand geboomte, vestinggracht, singelweg en buitengracht. Nu was daar
een streven om öf het heele bolwerk af te graven voor werkverschaffing öf alleen de
inwendige aardhoopen wat eens kantige borstweringen waren met taluds, opritten, plongee,
barbets en emplacementen zulks omdat daar bij avond zoo erg gevrijd werd. Na bezoek ter
plaatse bracht Heemschut een advies uit hierop neerkomende, dat Geertruidenberg elke
ontspanningsgelegenheid mist' en het bolwerk een voor driekwart voltooid wandelpark is,
dat men eerst in den kantigen vestingtrant terug moet brengen en dan voorzien van wandel
paden en banken en tegen 't erge vrijen eenige electrische lichtpunten. Dat kan best
want de -groote electrische centrale voor N.-Brabant en Zeeland staat er vlak bijde
schakelaars' mag men dan wel zwaar vergrendelen.
Op de 'Mookerheide -waar een Heemschutter al niet heen genoodigd wordt is de
Heumensche schans. Er kwamen klachten dat dit historiestuk werd afgegraven, 't Is eigenaardig.
Een gracht droge of natte daargelaten moet vol, een object dat boven de aarde uitsteekt
weggegraven. Alles vlak, daar gaan we heen. Na onderzoek blijkt dat de Nederlandsche
Spoorwégen zand doet graven van de Mookerheide en dat deze afgraving geleidelijk de
Heumensche schans nadert. Tevens bleek, dat in de oorlogsjaren de gemobiliseerden loopgraven
hebben gemaakt die zij bij 'hun afscheid niet bepaald netjes hebben achtergelaten. Een en
andèr is niet geheel in overeenstemming met het roemrucht verleden der Heumensche schans.
De buitenplaatsen zijn sterk aan 't verdwijnen. Men behoeft slechts om te zwerven in de
omgeving van Den Haag of Haarlem of Zeist om daarvan een indruk te krijgen. Des te
meer vreugde biedt het te vernemen, dat een buitengoed behouden blijft en voor het publiek
opengesteld als dit publiek een zoodanig gebaar nu maar op de juiste wijze weet te begrijpen.
Bij de- verschillende gevallen is als een zeer te waardeeren feit te vermelden het fraaie
landgoed de Hondsberg, dat is „opengesteld". Dit uitgestrekte gebied van meer dan honderd
hectaren, eigendom van den Heer H. KLEIWEG DE ZWAAN te Amsterdam, is gelegen
onder de gemeente Oisterwijk en sluit aan bij de terreinen van 'de Vereeniging tot behoud
van Natuurmonumenten.
Lintbebouwing, een woord van onzen tijd, beduidt bouwen langs hoofdwegen en daarmede
tegelijk bederven het uitzicht en den weg zelf. Wanneer een verkeersweg door een dorp voor
autoverkeer onbruikbaar is door stilstaande bakkers- en groentekarren en de bewoners de
voorbijsnellende auto's vervloeken, maakt de Gemeenschap een nieuwen! weg om het dorp.
Wanneer de menschen nu langs dien nieuwen weg weer huizen gaan bouwen en 't spel van
voren aan zich herhalen gaat, moet er iets gebeuren. De Staatscommissie voor de Waterstaats
wetgeving maakte een concept-wetsontwerp tegen de lintbebouwing dat door de Regeering
vrijwel ongewijzigd als wetsontwerp werd ingediend.
Sluiten we deze encyclopedische mededeelingenserie met de aandacht te vestigen op wat onze
Belgische broeders doen inzake het behoud van natuurschoon. De Calmpthoutsche heide,
tusschen Breda en Antwerpen, ligt ten deele op Belgisch, ten deele op Nederlandsch gebied.
De Vereeniging voor Natuur- en-Stedenschoon Secretariaat Antwerpen, Ossenmarkt 22
is bezig te trachten de Calmpthoutsche heide tot natuurreservaat te verkrijgen. Heemschut's
bestuur gaat met de Vlamingen dit district bezichtigen om te oordeelen wat hier te doen staat.
A. K.
