met veel verwanten en vrienden vertoefde en er ook vreem delingen ontving. In het algemeen waren de Mardijkers tegen het einde van de achttiende eeuw echter zeer achteruit gegaan. Tenslotte gingen zij als afzonderlijke bevolkingsgroep ten gronde, zonder dat Regering noch kerk een vinger uitstaken om hen te helpen. Grote invloed onderging de stadsontwikkeling van het voor malige Batavia door de krachtige economische groei van het land, welke in het laatst van de negentiende eeuw inzette. De grote cultuur-ondernemingen, banken, mijnbouw- en scheep vaart-ondernemingen en handelshuizen, hadden behoefte aan kantoorgebouwen. Deze vestigden zich allereerst in de oude stad en brachten daar een totale verandering van het stads beeld te weeg. Later kwamen ook kantoorgebouwen aan en in de omgeving van het Koningsplein (zie hoofdstuk VI). Grote hotels ontstonden te Weltevreden. Ook op het gebied van het verkeer kwam deze ontwikkelings gang tot uiting. Spoorwegaanleg begon in 1873 met de lijn Batavia-Buitenzorg. Successievelijk ontplooide zich een geheel spoorwegnet in- en om Batavia (zie kaartje fig. 2) met de nodige stationsgebouwen. Voor het stadsverkeer kwam in 1881 een stoomtram. In 1897 werd ook een electrische tram in dienst gesteld. Na een fusie in 1930 werd het gehele tram verkeer electrisch. Een groot succes werd dit stadsvervoer- middel niet, en kwam ook het stadsbeeld niet ten goede. Kort voor de laatste wereldoorlog kwam het luchtverkeer met een vliegveld te Kemajoran aan de oostkant van Batavia. Het daar gebouwde moderne stationsgebouw werd helaas, tijdens de inval der Japanners, vernietigd. Ook voor het Post-, telegraaf- en telefoonverkeer kwamen nieuwe gebouwen tot stand. De genoemde economische ontwikkeling bracht ook een begin van industrialisatie, waardoor tevens enige fabrieken (een bier brouwerij, een verffabriek, een zeepfabriek e.d.) te Batavia gevestigd werden. Het spreekt wel vanzelf, dat deze ontwikkelingen grote stede- bouwkundige problemen schiepen, in het bijzonder ook op het 121

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschutserie - Boekje 1941-1954 | 1954 | | pagina 124