van Cartils en is volgens een legende opgericht tengevol
ge van een gelofte, gedaan tijdens een vermetele sprong
te paard over de Geul. De kluis, welke opgetrokken is
uit mergelsteen, bestaat uit een kapel en een belendende
woning van twee vertrekjes. In de nabijheid bevindt zich
een kruisweg, gevormd door veertien vierkante mergel
stenen pijlers, geschaard rondom een graf van Christus
(1843). De pijlers zijn voorzien van vierkante nisjes,
waarin moderne prentjes werden geplaatst. Yan het
prachtige hoogopgaande loofhout ter plaatse zegt de
dichter P. Visschers (Sjaalsberger-Gaank)
„Die baum dat zeen sjus groeate kirkpileere
„Doaop et gewulf, greun-goud geplochromeerd."
De weldadige rust wordt er thans verstoord door een
nabijgelegen theetuin.
Van de sterkten, welke in 1318 verloren gingen (zie
hfdst. VI) was die van HEERLEN de belangrijkste.
Heerlen was de hoofdstad van een heerlijkheid, die
Hoensbroek, Voerendaal (met Ubagsberg), Nieuwen-
hagen, Schaesberg, Amstenrade, Brunssum, Schinveld,
Oirsbeek, Jabeek en Bingelrade omvatte. Zoals we heb
ben gezien, regeerde hier het huis Ahr en kreeg Brabant
er in 1244 vaste voet. Aangezien Heerlen een belang
rijk strategisch punt was, liet de hertog er een vesting
bouwen. Dat de heren van Valkenburg toen in het land
van Heerlen ook rechten bezeten hebben blijkt uit het
feit, dat hun bij de vrede van 1334 een vierde van
Heerlen met het gerecht werd toegekend.
Van gemelde vesting, welke gelegen was op de nog
steeds aanwezige terreinverhoging in het centrum der
stad, is overgebleven de oude donjon of sterke toren.
Deze dient nu alleen als kerktoren (uiterlijk gemoder
niseerd). Verder staat links van het priesterkoor der
kerk nog de 8 m brede vierkante 13e eeuwse gevangenis
toren, die met zijn oostkant op de rooilijn staat van de
binnenste omwalling. Aan het cirkelvormige beloop der
Emmastraat kan men zien hoe daar ter plaatse de eerste
gordelgracht gelopen heeft. Binnen de vesting stonden
97
