is dit uitgangspunt ook nu nog duidelijk terug te vinden.
In de Zeeuwse dorpen b.v. staan de woningen echt rond
de kerk geschaard. Niet alzo in Drenthe. Hier was de brink
meestal de centrale plaats. Wanneer de kerk al midden in
het dorp terecht is gekomen, wanneer ze al haar plaats
vond aan de brink - en zoals we bij Zweeloo zagen is dit
zeker niet altijd het geval vormt ze daardoor nog geens
zins het organisch middelpunt van het dorp. Integendeel.
Dit organisch middelpunt blijft de brink zelf, de ruimte,
die hier onder het hoge geboomte bijna tastbaar werd.
Zoals de boerderijen ieder voor zich in deze ruimte, in
deze natuurlijk omlijsting een plaats kregen, vond ook de
kerk er zijn plaats, en dan een in verhouding tot Zeeuwse
en Brabantse dorpen slechts bescheiden plaats. De kerk
ging bijna overal schuil onder het hoge geboomte. Alleen
de torens staken, en dan meestal nog op bescheiden wijze,
boven de boomkruinen uit. Slechts enkele torens, die van
Rolde en Sleen b.v., hebben een werkelijk respectabele
hoogte. Als accenten in het landschap hebben de kerk
torens in het Drentse land dan ook bij lange na niet die
betekenis, die ze elders in ons land bezitten.
De kerkgebouwen in Drenthe zijn voor het merendeel be
scheiden van omvang. Een enkel gebouw is wat groter van
opzet, zoals de kort geleden gerestaureerde kerk van Anloo,
met haar romaans schip en gothisch koorgedeelte. Trouwens
ook wat haar centrale ligging in het dorpsgeheel betreft
neemt deze kerk een bijzondere plaats in. In het algemeen
echter bleef het kerkgebouw overal wat op de achtergrond.
De natuur behield ook hier de overhand boven de leer.
Er werd al even op gezinspeeld, dat de Drentse esdorpen
te onderscheiden zijn in kerkdorpen en de daar rond ge
groepeerde andere dorpen zonder kerk. Zo'n kerkdorp
vormde met een aantal satellietdorpen samen een kerspel,
een kerkelijke gemeente, die later bijna overal tot burger
lijke gemeente geworden is. Een gemeente als Zweeloo b.v.
bestaat uit het kerkdorp Zweeloo en de satelliet-dorpen
Aalden, Benneveld, Meppen en Wezup. Al deze dorpen
hadden ieder voor zich een eigen marke-organisatie. Ze
71
