eeuwen wist te trotseren. Maar evenwicht is er op deze
wereld nu eenmaal om eens, op een gelegen of ongelegen
moment, te worden verstoord. En zo was het ook met dit
evenwicht. Het was onze tijd, die deze verstoring heeft
meegemaakt. De oorzaak der verstoring werd reeds ge
noemd. Het kan moeilijk prozaïscher: het was de kunst
mest. In praktisch onbeperkte mate is ze beschikbaar en
kan ze worden aangevoerd. Ze werd aangevoerd. Er werd
ontgonnen en ontgonnen. En thans zijn we doende te stre
ven naar een nieuw evenwicht.
Over de periode, waarin de esdorpen gesticht zijn, tast men
volkomen in het duister. Men kan er eigenlijk alleen maar
van zeggen, dat deze dorpen zeer oud zijn. Het is goed
zich daarbij echter duidelijk voor ogen te stellen, dat, wat
wij thans als het esdorp kennen in de loop der eeuwen in
zeer belangrijke mate van uiterlijk veranderd is. Dat de
esdorpen heel oud zijn betekent dan ook niet veel anders,
dan dat op de plaats, waar thans deze dorpen staan, al
heel vroeg mensen hebben gewoond. Praehistorische vond
sten wijzen hier op. Onder of in de onmiddellijke nabij
heid van de esdorpen zijn n.1. velerlei sporen uit praehisto
rische tijden aangetroffen, minder sporen van bewoning
overigens en van woningen, dan van graftekens de hune
bedden h.v. en grafvelden. In ieder geval mogen we
aannemen, dat waar deze sporen zijn aangetroffen er ook
nederzettingen zijn geweest.
Of het groepje huizen met de er bij behorende akkers,
door de hunebed-bouwers gesticht, al reeds tezamen een
soort marke-verband vormden, zoals we dat uit later eeu
wen kennen, is volkomen onzeker. Er is door verschil
lende zeer geleerde schrijvers betoogd, dat dit marke-ver-
band met communaal grondbezit als oer-oud en als essen-
tiëel voor de bewoners van deze streken is te beschouwen.
Andere, eveneens zeer geleerde schrijvers betoogden daar
entegen, dat het marke-verband zoals dit, zij het in zeer
verwaterde toestand, tot op de dag van heden is blijven
bestaan, pas uit de Middeleeuwen dateert.
51
