bewust of onbewust, eikaars nabijheid, zocht men gezellig
heid en onderlinge steun en bijstand. Men gaf er een
typische trek van het oud-Drentse volkskarakter de voor
keur aan op te gaan in de gemeenschap, liever dan als in
dividu heer en meester te zijn op de eigen hoeve. Het saam
horigheidsgevoel bleek groter dan de zin voor individuele
vrijheid. Juist in dit opzicht bestaat er, over het geheel ge
nomen, karakterologisch ook heden ten dage nog een groot
verschil tussen de Drenten en de Friezen, en we zullen
later zien, dat het juist de Friezen geweest zijn, die een
groot aandeel hebben gehad in de kolonisatie der streek-
dorpen, waarbij principieel is uitgegaan van de alleen
staande boerderij, die een plaats kreeg te midden van de
bijbehorende akkers. Al vormen ook deze streekdorpen
uiteraard een dorpsgemeenschap, toch spreekt deze hier,
en zeker uit een oogpunt van vormgeving, veel minder
sterk dan bij de centraal gebouwde esdorpen.
Het zou interessant zijn dieper op dit probleem in te gaan.
Ik zal mij daartoe niet laten verleiden. Omvang en opzet
van dit boekje laten dit niet toe. Ik stipte het vraagstuk
van het verband tussen volkskarakter en dorpsvorm slechts
aan om nog eens met een zekere nadruk aan te tonen, dat
deze vorm nimmer toevallig is, maar daarentegen steeds
zinvol en min of meer duidelijk bepaald door allerlei on
derling zeer verschillende factoren. Elke nederzetting blijkt
min of meer duidelijk de weerspiegeling van het menselijk
reageren op omstandigheden, waaronder zich op een be
paalde plaats het menselijk leven afspeelt.
Dorpsvormen zijn zinvol. Geografische ligging, klimaat,
levensomstandigheden, grondsoort, middelen van bestaan
en zeker niet in de minste plaats het volkskarakter hadden
deel in hun ontstaan. Enkele van deze factoren kunnen zich
wijzigen, in het bijzonder de levensomstandigheden en de
technische mogelijkheden. Andere daarentegen - geogra
fische ligging, klimaat, grondsoort en tot op zekere hoogte
ook het volkskarakter blijven praktisch onveranderlijk.
En juist deze onveranderlijke kern van vormgevende fac
toren is het, die ons de nodige voorzichtigheid moet bij-
29
