77
schuilplaatsen en in de grensstrook naar de zuidelijke
Nederlanden. Enkele enclaves Gemert, Boxmeer,
't Land van Ravenstein, Bokhoven, vormden een uit
zondering. In het Hollandsche deel van Brabant werd
de vrijheid minder gebreideld.
Gedurende de middeleeuwen waren de Brabantsche
gouwen beroemd om den luister waarmee zij haar ge
loof plachten te uiten. De hoofdkerken van 's Hertogen
bosch en Breda staan daar nog als de welsprekende
getuigen van de triomfante kerkelijke architectuur van
Brabant in de vijftiende eeuw.
De dorpen deden voor die geweldige scheppingen nau
welijks onder, wanneer men hun omvang vergelijkt met
dien van de beide steden. Zij bouwden met pleizier!
Zij bouwden met een onloochenbare kracht. Zij bouw
den met eerbied voor het heilige en met vreugde voor
het alledaagsche. De oude Brabantsche dorpskerk uit
de late middeleeuwen is nog steeds een vreugde voor
het oog en een verkwikking voor den geest. Wie niet
geheel gevoelloos is, komt er onder de bekoring van
een geestesuiting die alle vormen wist te veredelen, alle
ruimten te verfraaien, alle lijnen te vervroolijken. Hier
heeft de steen haar eigen gedempte muziek.
Uit den heel ouden tijd van vóór 1400 bestaan er nog
enkele kerkjes: dat van Dennenburg bij Ravenstein
(elfde eeuw) in tufsteen en baksteen; een tufsteenen
Mariakapel (twaalfde eeuw) thans als Ned. Herv. Kerk
in gebruik, te Oirschot; en de twaalfde-eeuwsche Wil-
librorduskerk te Waalre.
Waalre heeft een oude historie. Het wordt genoemd
in de documenten waaruit geschiedkundigen de levens
beschrijving van Sint Willibrord, den eersten bisschop
van Utrecht, hebben opgebouwd. Daar, bij de schilder
achtige rivier de Dommel, bezat Willibrord een land
goed, hem geschonken door een aanzienlijk man. Niet
gewaagd is de veronderstelling dat Willibrord en de
Maastrichtsche bisschop Lambertus hier hebben ver-
