niet als levendig, reëele gevallen geschetst, ook niet als
zoodanig bedoeld, maar in ieder geval in beginsel aan
wezig. Een gedeelte in de stad, een plein, straat, hof,
een om een of andere reden historisch of merkwaardig
monument, een gedenkwaardige plaats, een bijzonder
gebouw of wat dan ook, geteekend om-zich-zelfs wille
en los van „de kaart" en „het project" had nauwelijks
de aandacht van de graveurs gehad. Een der oudste
en ook een der merkwaardigste prenten van dien aard
is een gezicht op de Oude- of St. Nicolaas-kerk te Am
sterdam. Het is een z.g. „loterij-prent", in houtsnede
uitgevoerd en in 1558 ontstaan. Zij had ten doel den
volke te laten zien hoe de kerk er na een eventueele
vergrooting uit zou zien. Om die verbouwing te bekos
tigen, hadden de bestuurderen een loterij ingericht,
waarvan zij finantieele baten verwachtten. Het is een
der oudst bekende afbeeldingen van een „bestaand"
gebouw, dat met groote waarschijnlijkheid direct naar
de werkelijkheid is geteekend.
Een der oudste „stadsgezichten" naar de werkelijkheid
genomen, is de afbeelding van het Binnen- en Buitenhof
met Vijverberg te 's-Gravenhage. Het is een van de
twaalf bladen, in 1586 uitgegeven ter gelegenheid van
de inkomst van Leicester, merkwaardig omdat, ondanks
den winter, op den Vijver waterspelen worden gehouden.
Wie deze prent heeft gemaakt, weten wij niet, maar het
is een kunstenaar geweest, die zijn vak wèl verstond.
Naar de gewoonte dier tijden is ook dit stadsgezicht
„in vogelvlucht" geteekend, omdat de teekenaar gaarne
alle onderdeden èn de spelen èn de situatie tegelijk
wilde laten zien. Geestig is de stoffeering met de vele
kleine menschen, die zich verlustigen aan de feestelijk
heden, die voor hen ongewoon moeten zijn geweest.
Deze prent heeft waarschijnlijk zijn ontstaan te danken
aan de bijzondere gelegenheid, het feest. Van een regel
matige verschijning van dergelijke stadsgezichten zou
voorloopig geen sprake zijn, d.w.z. niet voor de jaren
om 1600.
36
