Het gedeelte van den omtrek van de trommel tusschen
twee gaten noemt men een maat; heeft een trommel bijv.
120 rijen gaten, dan heeft hij 120 maten. Deze zijn dan als
volgt verdeeld: 72 voor het heel uur, 36 voor het half
uur, 4 voor elk kwartier en 4 voor de zoogen. „klik", een
kort spel van één maat, dat op de helft tusschen de kwar
tieren, dus viermaal in het uur komt. Tegenwoordig wordt
de klik meestal niet gebruikt.
Fig. 10, op de vorige bladzijde, vertoont een der voorloo-
pers van de trommel, het mechanisme van een voorslag van
vier klokjes met een uurslagklok. Vier op één as gemon
teerde wieltjes, op wier omtrek (waarschijnlijk op elke wil
lekeurige plaats) pennetjes of nokjes gestoken kunnen wor
den, brengen elk een mannetje in beweging, dat met een
hamertje één geheel uitmaakt en, zoodra de nok een hef
boom gepasseerd is, op het klokje valt. Een grooter wiel
bedient op dezelfde wijze het uurslagklokje.
In 1501 werd te Oudenaarde, waar in het belfort 6 voor
slagklokjes hingen, last gegeven aan „Jan van Spierre van
eenen wiel te makene an d'huerclocke, ter hueren Veni
Sancte Spiritus, ende ter halfhuere Peccatores." (dit wa
ren de melodieën, die door middel van het „wiel" op de
klokjes werden gespeeld)
Waarschijnlijk heeft men, toen het aantal klokken van den
voorslag zich uitbreidde, het „wiel" vervangen door een
houten „ton", in welker buitenkant men ijzeren pennen
stak, of mogelijk gebruikte men deze in streken, waar het
wiel niet bekend was. In elk geval heeft zich uit deze
primitieve toestellen de ijzeren of bronzen trommel ont
wikkeld, zooals zij nog tot in de vorige eeuw gemaakt
werd. (zie Fig. 11)
Op dezelfde plaats, waar zich in de speeldoos de zoogen.
kam bevindt, zijn bij de speeltrommel de lichters aan
gebracht. Evenwijdig aan de trommelas en op dezelfde
hoogte is een as aangebracht, waarop evenveel hefboomen
of „lichters" zijn gemonteerd als er gaten in de breedte
van de trommel zijn. Het zijn twee-armige hefboomen,
waarvan de as zich op 34 van totale lengte bevindt,
zoodat de beweging van het einde van den langen arm
90
