randvoorwaarden tot de plek van planten
op de vensterbank. Alle ideeën en ervarin
gen verschenen in een rapport, dat zeer
waarschijnlijk op grote schaal is verspreid.
In talloze plaatsen in Nederland verrezen
scholen die een opvallende overeenkomst
hadden met de Groningse ontwerpen, al is
het verband lang niet altijd hard te maken.
Niet iedereen kon zich vinden in het con
cept van de losse huisjes, zodat er ook de
nodige hybridevormen met een gang werden
gebouwd. Bijzonder was de bijdrage van de
gemeente Emmen, die met een spectacu
laire variant op het Groningse scholentype de
Groningse provinciehoofdstad naar de kroon
wilde steken. De Emmense gemeentearchi
tect Yme Dijkstra presenteerde in 1955 een
Wilhelmschool waarvan de lokalen waren
voorzien van een schuifdak dat bij mooi weer
kon worden geopend. Het experimentele ont
werp was echter zo kostbaar dat de gemeen
teraad niet akkoord ging met de bouw. Meer
succes had de Emmense architect Cees
Groen, die met expliciete toestemming van
Jaap Wilhelm de ene na de andere Groningse
school wist te realiseren. Groen zou uitein
delijk uitgroeien tot een van de belangrijkste
scholenbouwers van Nederland en ontwik
kelde in een later stadium een eigen scho
lentype waarvan er naar schatting 250 zijn
gebouwd. De tragiek van Wilhelm en zijn ver
nieuwende tijdgenoten was dat zij hun tijd in
feite te ver vooruit waren. Veel beleidsmakers
mochten er dan moderne ideeën op nahou
den; binnen het onderwijs hanteerde nog een
groot deel van het onderwijzend personeel
vooroorlogse lesmethoden en werden zaken
als werkhoeken in de praktijk vaak gebruikt
als rommelhok. Bovendien waren de klas
sen in de jaren vijftig nog steeds zeer groot,
waardoor de mogelijkheden voor individueel
onderwijs niet bepaald vergroot werden.
In 1959 kondigde de landelijke overheid
een bezuinigingsoperatie aan voor de scho
lenbouw, waardoor de mogelijkheden verder
werden beperkt. Ook in Groningen was men
genoodzaakt het scholenbouwprogramma
te herzien. Wilhelm werd gevraagd een ver-
diepingsschool te ontwikkelen die goedkoop
was en in serie kon worden gebouwd. En
zo verrezen er in een mum van tijd twaalf
nieuwe lagere scholen voor zowel openbaar
als bijzonder onderwijs. Het idealisme van
de jaren vijftig maakte voorgoed plaats voor
een rationele, zakelijke benadering waarbij,
boven de vormgeving van de scholen, vooral
de bouwkosten leidend waren.
Plattegrond school voor veengebied, 1 600.
1. hal 6. handenarbeid
2. kamer hoofd 7. kleedkamer
3. toiletten 8. wasplaats
4. w.c. personeel 9. kamer leerkracht
5. leermiddelen 10. leslokaal
Schoolontwerp van Yme Dijkstra met schuifdak.
Ontwerp van een school voor het veengebied (open landschap).
maart 2014 HEEMSCHUT 9
De Elout van Soeterwoudeschool in Emmen van architect Cees Groen, 1960.
