Buitenschool als doorbraak
Nieuwe vormen van lesgeven
Het totaalconcept verspreid zich
vastgesteld. Wilhelm werkte op het gebied
van de meubeltjes nauw samen met meu
belfabrikant Marko in Veendam. Zo ont
stonden een eenvoudig tafeltje en stoeltje,
die in massa konden worden geproduceerd
en niet duurder waren dan de traditionele
schoolbank. Het 'Wilhelmmeubilair' werd
landelijk een groot succes.
Eind 1954 werd de buitenschool Appèl-
bergen geopend, die was bestemd voor de
bleekneusjes van de stad Groningen. Het
prestigieuze project, dat een enigszins aange
paste variant van het Groningse scholentype
betrof, was gelegen in een natuurgebied in de
gemeente Haren. Het betekende de defini
tieve doorbraak van Jaap Wilhelm als scholen
bouwer. De kosten van het complex, exclusief
de bouwgrond, waren met 500.000 gulden in
verhouding met reguliere scholen buitenge
woon hoog. De utopische buitenschool was
dan ook van gemakken voorzien die zelfs van
daag de dag nog de nodige verbazing wekken.
Zo beschikte het complex, naast de lokalen
en lighal, over een compleet ingerichte instel
lingskeuken, eet- en slaapzalen, wasruimte,
een volledig ingerichte dokterskamer, perso
neelsruimte, een woning voor het hoofd van
de school, een amfitheater, leskuilen met
speciaal ontworpen meubilair in de bossen,
speelweiden, een 'dierentuin' en schooltuinen
met fruitbomen. Wilhelm rechtvaardigde de
Plattegrond van de klasseneenheid van het
Groningse type.
enorme bouwsom met de stelling dat 'zieken
huizen onnoemelijk veel meer zouden kosten'.
De leerlingen die op doktersvoorschrift op de
buitenschool werden geplaatst kregen een
individueel lesprogramma. Bovendien waren
de klassen veel kleiner dan in het reguliere
lager onderwijs. Het is dan ook niet verwon
derlijk dat een GGD-arts een 'merkwaardig'
fenomeen constateerde. Namelijk dat de
leerlingen van de buitenschool zo graag naar
school gingen en dat ze het jammer vonden
als het zaterdag was. Ook lag het verzuim veel
lager dan bij reguliere scholen, terwijl het hier
toch de bleekneusjes van Groningen betrof.
Wilhelm kreeg in brede kring waardering
voor zijn onorthodoxe manier van scholen-
Onlangs verscheen een uitvoerige
publicatie over het Groningse scholentype.
Het behandelt niet alleen de situatie in
Groningen van na de oorlog, maar plaatst
de bijdrage van Jaap Wilhelm in een brede
context Ontwikkelingen op het gebied
van de scholenbouw in zowel binnen-
als buitenland komen dan ook uitvoerig
aan de orde.
Het Groningse scholentype, de utopische
scholenbouw van stadsarchitect Jaap
Wilhelm, is te bestellen bij elke boek
handel in Nederland en Vlaanderen.
Auteur: Hans de Man, 224 pagina's,
uitgeverij: Servo, prijs 29,90.
bouw en zijn schooltype werd dan ook tot
norm verheven voor het Groningse open
baar onderwijs. Dit bood hem de mogelijk
heid om scholen te ontwikkelen die aanslo
ten bij zijn eigen denkbeelden op het gebied
van onderwijs en scholenbouw. Een goed
voorbeeld van een school die qua archi
tectuur en onderwijsvisie geheel aansloot
bij de ideeën van de stadsarchitect was
de Jan Evert Scholtenschool in de Gro
ningse wijk Rabenhaupt die in 1956 werd
geopend. Belangrijke wijziging ten opzichte
van eerdere scholen was de toepassing van
een volwaardige schoolzaal, waar Wilhelm
maar liefst vijftien verschillende functies
aan toekende. Bovendien werd in het com
plex een kleuterschool opgenomen, waar
door in feite een basisschool avant la lettre
ontstond. Hiermee was Wilhelm zijn tijd ver
vooruit, want pas dertig jaar later werd dit
per wet geregeld. De school was niet alleen
door haar verschijningsvorm opmerkelijk, de
manier van lesgeven was eveneens onge
woon. Schoolhoofd Henk Hoving, die lande
lijke bekendheid kreeg met zijn bundel met
kinderuitspraken 'Juf, daar zit een weduwe
in de boom', introduceerde op de school
een vorm van onderwijs die sterk gericht
was op zelfwerkzaamheid. Zo werd de klas
opgedeeld in groepen waarbij 'het groeps-
hoofd' zwakkere leerlingen extra begelei
ding gaf. Om het verantwoordelijkheidsge
voel van de kinderen nog meer tot uiting te
laten komen, maakten de leerlingen hun
'eigen woning', met uitzondering van het toi
let, zelf schoon. Naast lof oogstten de ont
werpen van Wilhelm ook de nodige kritiek.
Zo werden de scholen in de volksmond vaak
kippenhokken genoemd. Dat veel volwasse
nen de architectuur niet konden waarderen,
deerde Jaap Wilhelm niet want de kinderen
vonden de scholen volgens hem prachtig.
Hij stelde dan ook dat het kind de ware
opdrachtgever was voor een nieuwe school
en niet de zogenaamde deskundigen.
Het Groningse scholentype ontwikkelde zich
in de loop der tijd tot een totaalconcept op
alle schaalniveaus; van stedenbouwkundige
8 HEEMSCHUT maart 2014
