Roerend erfgoed en interieurs
Wat te doen bij leegstand?
Inventariseren, selecteren, verwerven
Dit artikel verschijnt naar aanleiding
van de presentatie van 'Industrieel
Erfgoed. Van Buitenbeentje binnen de
monumentenzorg naar boegbeeld van
de erfgoedzorg. Primavera Pers, Leiden,
2013. ISBN 978-90-5997-158-5,
12,50. www.primaverapers.nl
De laatste na oorlogse visrokerij in Spaken
burg is enkele jaren geleden gesloopt.
De huidige werkelijkheid is anders en veel
meer divers. Een te veel aan opknapwoede
leidt tot waardenverlies. Maar soms is er
ook teveel gesloopt, zoals bij Enka in Ede.
Als gebouwen wind- en waterdicht zijn en de
onderhoudskosten worden opgebracht door
verhuur, zijn ze in principe goed bestemd.
Tijdelijke bestemmingen zullen echter meer
en meer de regel gaan worden. Ondertus
sen gaat de strijd om behoud ook in deze
economisch mindere tijden voort. Silo's in
Achterveld en Dronten worden of zijn helaas
gesloopt. De toekomst voor de Ocrietfabriek
in Eemnes is onzeker. Dreigende sloop van
cacaofabriek Ringers in Alkmaar bracht
massaal verzet te weeg. Burgers zijn bij
behoudsacties gelukkig steeds meer stern-
bepalend.
Niet in de laatste plaats ligt er een grote
uitdaging voor onze Nederlandse bedrijven.
Vaak zien we een beleid dat niet strookt met
de trots van de traditie. Het kan ook anders.
Embrace your past, but live for now... Dat
zong Beyoncé, nota bene als reclame voor
Pepsi-Cola, in een dansstudio...gevestigd in
een oude fabriek.
themajaar rond industrieel erfgoed. Het jaar
1996 bracht veel publiek op de been. Cul
tuurtoerisme werd belangrijk en industrieel
erfgoed werd opgenomen in allerlei routes.
Industrieel erfgoed stond vanaf dat jaar op
de kaart en zou meer en meer een plekje
krijgen in de harten van het grote publiek.
FIEN, de Federatie van Industrieel Erf
goed Nederland, een federatie van ruim 40
belangenorganisaties, stond garant voor
talrijke excursies voor betrokken leden. Een
ander belangrijk initiatief was de oprichting
van BOEi, een Nationale Maatschappij van
Industrieel Erfgoed. BOEi wist veel bijzondere
objecten te verwerven en dankzij hun kennis
en inzette restaureren en te herbestemmen.
Anno 2014 is veel waardevols behouden.
Maar er zijn ook nog steeds bedreigingen.
Deze richten zich niet alleen op gebouwen,
maar ook op interieurs, inventarissen en
collecties. Door overnames is er vaak geen
aandacht meer voor de bedrijfscollectie. Het
kan echter ook anders: vrijwilligers in Stam
persgat mogen een oude turbinehal gebrui
ken voor hun hobby. Ze verzamelen er de
stoommachines die uit suikerfabrieken wer
den ontmanteld en maken ze weer werkend.
Machines, die de waardevolle onderdelen
van het interieur vormen van veel industri
eel erfgoed, zijn meestal niet beschermd.
Dat kan vaak niet en hoeft ook niet, immers
fabrieken moeten kunnen blijven produce
ren. Maar in sommige gevallen verdienen
machines wel degelijk bescherming. Die
kennis moet meer ontwikkeld en onder de
aandacht worden gebracht. Tot op heden is
eigenlijk te veel industrieel erfgoed als casco
behouden. Casco's zonder inhoud hebben
door rigoureuze herbestemming veel van hun
betekenis verloren. Nieuwe concepten zijn
nodig om de bedrijfshistorie bij nieuwe func
ties beter zichtbaar te houden of te maken.
Te vaak wordt nog gedacht in afgeronde
concepten voor herbestemming van indus
trieel erfgoed; in schitterende luxueuze
appartementen of in complete renovaties.
van een kwartier verkend en neergesabeld.
Dit soort optreden leverde burgemeester
Becht van Tilburg de bijnaam 'Kees de Slo
per' op. Mede dankzij de Heemkundekring
Tilborch en Professor Van den Eerenbeemt
werd de Gemeenteraad wakker geschud. Er
kwam een monumentencommissie en een
Werkcommissie Textielindustriële Archeo
logie. Deze stappen leidden uiteindelijk
tot het behoud van het Mommerscomplex,
nu het Audax ofwel Nederlands Textielmu
seum. Het is een van de oudste musea in
ons land, gewijd aan de industrie.
De Rijksdienst voor de Monumentenzorg
voerde vanaf de jaren '70 een aantal typo
logische onderzoeken uit. Zo werden in
die periode de eerste stoomgemalen, sta
tionsgebouwen, vuurtorens en een enkel
mijnmonument beschermd. Midden jaren
1990 werd het Projectbureau Industrieel
Erfgoed (PIE) opgericht. Er werd onder
zocht, geïnventariseerd en gepubliceerd,
vaak in aanvulling op het inmiddels gestarte
MIP (Monumenten Inventarisatie Project)
en MSP (Monumenten Selectie Project).
De inzet van het PIE resulteerde ook in een
De Stoommachine van museum de Cruquius.
maart 2014 HEEMSCHUT 25
