Symbool van tijdelijkheid krijgt eeuwigheidswaarde
Hans de Man - Het Nederland van vlak na de oorlog verkeerde in
een weinig benijdenswaardige positie. De gevolgen van vijfjaar Duitse
bezetting en de daarop volgende bevrijding waren, zowel op materieel
als immaterieel gebied, nauwelijks te bevatten. Toen in 1945 de balans
werd opgemaakt, bleek dat meer dan 80.000 huizen vernietigd waren
en ruim een half miljoen woningen beschadigd.
De oorlog had ook diepe sporen
Zeker is, dat in Finland bouwpak
ketten werden samengesteld die
per boot naar Nederland werden
verzonden
Al snel werd duidelijk dat het
concept van de Finse school geen
lang leven beschoren was
nagelaten in het scholenbestand. Volgens
officiële cijfers waren 273 scholen verwoest en
994 scholen zwaar beschadigd. Daarnaast had
in 1942 de bezetter een bouwstop afgekon
digd, zodat de bouw van sehoolaeeommodaties
jarenlang stillag, wat het tekort nog had verer
gerd. Tot overmaat van ramp liep het geboor
tecijfer de eerste jaren na de oorlog snel op (in
1946 werden er maar liefst 75.000 kinderen
meer geboren dan in het jaar 1945), zodat het
scholenbestand alleen al om die reden drastisch
moest worden uitgebreid. Bestuurders zaten
dus met een enorm probleem, dat nog werd
versterkt door een groot deviezen- en materi
aaltekort.
Om de ergste nood te lenigen werd in 1948
door de regering besloten om vijftig houten
Finse scholen te importeren. Deze scholen
waren echter minder Fins dan de naam doet
vermoeden. Stuwende kracht achter het project
was architect Maarten Laurentius (1908-1980)
uit Voorschoten, die goede contacten had met
het ministerie van wederopbouw. Zijn bureau
was verantwoordelijk voor het ontwerp. Omdat
de scholen er nogal on-Nederlands uitzien, is
het ook niet helemaal uitgesloten dat hij voor
wat betreft het ontwerp enige hulp uit Finland
heeft gehad. Wel is zeker dat in Finland, naar de
specificatie van Laurentius, complete bouwpak
ketten werden samengesteld die per boot naar
Nederland werden verzonden.
Voor de uiteindelijke montage werd het onlangs
failliet verklaarde bouwbedrijf Panagro uit
Warmond benaderd. Deze firma, die al voor de
oorlog veel ervaring had opgedaan met houten
systeembouw, was in staat om de scholen
in circa tachtig werkdagen te assembleren.
Op 25 februari 1949 werd in Voorschoten de
eerste Finse school in het bijzijn van een groot
aantal hoogwaardigheidsbekleders officieel in
gebruikgenomen. Er zouden er nog vele volgen.
Naar schatting zijn uiteindelijk 115 exemplaren
in Nederland afgeleverd, verdeeld over 48 ge
meenten. Een curieus gegeven is, dat er ook een
serie Finse scholen in Oostenrijk is vervaardigd.
Matig ontvangen
Door de barakaehtige uitstraling en de
behoudende opzet waren Finse scholen bij
beleidsmakers en het onderwijzend personeel
maar weinig geliefd. Ze werden toen al gezien
als semipermanente accommodaties, met een
levensduur van eirea 25 jaar. Al snel werd dui
delijk dat het concept van de Finse school geen
lang leven beschoren was. In 1950 concludeer
de minister In 't Veld van wederopbouw, dat hij
Nederland niet wilde opschepen 'met een groot
aantal scholen die volgens de steeds verder
ontwikkelde moderne begrippen ten aanzien
van het onderwijs onaanvaardbaar zouden zijn'.
Dat er ook op nog meer creatieve manier met
Finse scholen kon worden omgegaan bewees
de Groningse stadsarchitect Jaap Wilhelm. Zijn
stad was met acht exemplaren rijkelijk bedeeld
met Finse scholen. Of dit nog niet genoeg was,
kocht de stad Groningen nog een halve Finse
school van de gemeente Appingedam. Jaap
Wilhelm, die veel voor de Nederlandse scholen
bouw heeft betekend, kwam met een opmer
kelijk plan. Flij stelde voor om het bouwdeel
te gebruiken voor een experimentele kleuter
school met patio. Wilhelm was met het ontwerp
zijn tijd ver vooruit; pas in de loop van de jaren
zestig werd het concept van de patioschool op
grote schaal in Nederland toegepast.
Systeembouwscholen
De Finse scholen waren niet de enige houten
schoolgebouwen die Nederland rijk was. Ook de
gemeenten Rotterdam en Amsterdam expe
rimenteerden met semipermanente accom
modaties, maar raakten al snel overtuigd dat
dergelijke oplossingen geen bijdrage leverden
aan het vernieuwende onderwijs, dat men in die
dagen voor ogen had.
Afgezien van het relatieve succes van de Finse
school, kwamen andere vormen van systeem
bouw in de scholenbouw maar moeizaam
van de grond. Begin jaren vijftig werden op
initiatief van de overheid nog allerlei systeem-
20 Fleemschut mei 2012
Finse scholen, van
semipermanent naar
wederopbouwmonument
