DIE WAAGE
M
IS
Die Waage
Waaggebouwen vooral als
technische objecten bekeken
Deventer. De Waag op de Brink, gebouwd om
streeks 1530. Volgens Karl Kiems onderzoek geen
origineel waaggebouw, ook niet de oudste en
mooiste waag van Nederland. In Deventer wordt
daar anders over gedacht. Foto Arch, wikimedia
Kenmerken
Hoe mook je een onderscheid tussen de waag
gebouwen?
'Ik zou niet zeggen dat ik dat verschil maak,
maar dat verschil bestaat. Dat is het wezen van
het empirische onderzoek. Je bepaalt kenmer
ken en je kijkt of er een groep van gebouwen
is die deze kenmerken gemeen hebben. Het
probleem in ons veld is, dat er veel te veel
met woorden wordt gewerkt en te weinig met
ruimte. Tot nu toe was wat een waag genoemd
werd ook meteen een waaggebouw. Zo zijn die
gebouwen altijd bekeken. Ik denk dat het een
van de belangrijkste punten geweest is in mijn
onderzoek, dat ik onderscheid ontdekte. In
sommige waaggebouwen werden verschillende
functies samengevoegd. In principe is er tot de
16e eeuw sprake van een combinatie, met een
raadhuis of bijvoorbeeld theehuis. Daarna in
principe niet meer en ging het uitsluitend nog
om de weegfunctie. Zo ontstond het type.
Zo stel je dat Deventer geen waaggebouw
heeft
'In elk geval geen monofunetioneel waag
gebouw. Ik kan met bronnen bewijzen dat er
meerdere activiteiten in het gebouw plaats
vonden.'
Professor Karl Kiem promoveerde aan
de Technische Universiteit Berlijn en
aan de Universiteit van Amsterdam.
Sinds 2000 is hij hoogleraar bouw
geschiedenis en monumentenzorg.
Hij is gespecialiseerd in de bouw
geschiedenis van Berlijn in de 19e
en 20eeeuw en in de Nederlandse
bouwkunst in de 17e en de 18e eeuw.
Karl Kiem: Die Waage: Ein Bautyp des
Goldenen Jahrhunderts in Holland.
Gbr. Mann Verlag, Berlin 2009;
ISBN 978-3-7861-2601-0
Prijs 67,99
De studie van Karl Kiem, verschenen in het
Duits, wacht nog op een Engelstalige uitgave
Zijn promotor vult aan: 'Ben jij nou degene die
ontdekte dat die beroemde Franse muntersketel
van Deventer gewoon een korenmaat is? Dat
dat van die ketel dus alleen een romantisch
verhaal was?'
'Ja, dat met de muntersketel was, zo bleek,
eenvoudigweg niet waar. Deventer was niet
zo blij met me. Dat rationele kan dus hard
aankomen. En een waaggebouw hebben ze in
Deventer sinds mijn studie ook niet meer, noch
de mooiste en oudste waag. Maar dat is de taak
van wetenschappelijk onderzoek. Niet iedereen
vindt het leuk, maar volgens mij kan het niet
anders.'
Redder
Ook de waaggebouwen met slechts één functie,
de monofunctionele types, kennen onderlinge
verschillen. Kiem: 'Ik onderscheid een 'doorrij',
een 'toren', 'afdak' en synthese type, zonder
chronologisch verband. Het is een complexe
ontwikkeling geweest. In iedere stad verschil
den de voorwaarden en de locatie. Het was
niet anders dan nu. De vorm aan het einde
is gewoon de uitkomst van een ingewikkeld
proces. Soms was het ene type meer geschikt
dan het andere.'
Welke bijdrage kan dit boek leveren aan het
gebruik van waaggebouwen in deze tijd?
'Misschien komt sloop van het interieur, zoals
nog in Hoorn, niet meer voor. In Hoorn ben
ik destijds mijn onderzoek begonnen. Het was
eigenlijk nog niet bekend hoe bijzonder de toe
stellen en het gebouw zijn. Ik herinner me, dat
de stadsbouwmeester van Hoorn zei: 'oh, dat
gaan we verbouwen' Ik zei dat ik dat geen goed
idee vond. Daar kwam het boek te laat.' Tem-
minek GrolI'Een gebouw kan al gered worden
als erover gepubliceerd is!'
Dit boek over de waaggebouwen in Neder
land is in het Duits geschreven. Het kent een
taalbarrière. Kiem heeft een Engelse vertaling
klaarliggen, waarvoor hij nog een uitgever
zoekt.
J. Broeren is architect en publicist.
12 Heemschut mei 2012
KARL KIEM
Ein Bautyp des »Goidenen Jahrhunderts« in Holland