Fresco's van de middenstand komen
uit het verdomhoekje
Tom van Eekden - De Bond Heemschut kreeg het
omstreeks 1950, na tientallen jaren met anderen
actie voeren, voor elkaar dat buitenreclame in de
vorm van schilderingen op gevels in onbruik raakte.
Geschilderde muurreclames verweerden en ver
dwenen geleidelijk. Tegenwoordig werpt dezelfde
erfgoedvereniging zich op voor het behoud van de
resterende reclames, als representanten van een
tijdsbeeld. En er komt een boek.
Er bestaan nogal wat reclames
waarvan meerdere uitingen over
elkaar heen zijn geschilderd
Geschilderde muurreclames
werden vooral in steden
toegepast
Fresco's
IN HET VOETSPOOR VAN de industrialisatie
en verstedelijking volgde vanaf de late negen
tiende eeuw de massaconsumptie en daarmee
de opkomst van de reclame. Stad en land
werden letterlijk bedolven onder steeds nieuwe
vormen van buitenreclame. Geschilderde muur
reclames met wonderlijke letters en kleurrijke
voorstellingen beleefden een hoogtepunt
tussen 1920 en 1950.
Na 1950 raakte dit reclamemedium in de verge
telheid. Dat was mede het gevolg van instanties
zoals de Bond Heemschut, die zich keerden
tegen deze vorm van 'bevuiling' van gevels in
de steden en de dorpen. Een opmerkelijk feit,
want nu zijn er vele stemmen binnen Heem
schut die opkomen voor het behoud van deze
'tekens op de wand'.
Kleurrijk
Muurreclame kende eigenlijk twee vormen:
opschriften met overwegend letters, of met
sprekende afbeeldingen. De oudste categorie
bestaat uit uitsluitend letterreclame voor een
bepaald product of de naam van een winkel
of bedrijf. Deze vorm komt het meeste voor
in binnensteden, langs uitvalstraten, in wijken
met gemengde woon- en werkbebouwing en in
dorpskernen. Vooral voorgevels waren daarvoor
populair, omdat deze reclame gemakkelijk kon
worden aangepast aan de gevelindeling met
deuren en ramen.
De meest opvallende muurreclame met vaak
kleurrijk geschilderde voorstellingen beleefde
een hoogtepunt in de periode tot de Tweede
Wereldoorlog. Deze vorm was veel duurder om
te maken en vergde meer onderhoud dan de
eerdere, simpele letterreclame en kwam daar
door uiteindelijk minder vaak voor.
De grote, geschilderde muurreclames werden
vanaf de vorige eeuwwisseling overal aange
bracht waar veel mensen passeerden, met als
favoriete locaties de omgeving van stations,
pleinen, hoekpanden en halfopen bouwblokken.
Lang niet alle bebouwing leende zich ervoor,
omdat er wel voldoende blind gevelvlak moest
zijn.
Geschilderde muurreclames werden vooral in
steden toegepast. Daarbuiten waren andere
reclamedragers meer in zwang, zoals emaille-
borden, geschilderde letterreclame en affiches.
De meeste schilderingen werden aangebracht
op bakstenen muren of op gepleisterde gevels.
Bovendien op grotere hoogte, zodat veel
mensen het ook goed konden zien. In enkele
steden, vooral in Kampen, Amsterdam en
Leiden, maar ook in Bergen op Zoom werden
reclamevlakken van soms fraaie in de pleister
getrokken ornamentlijsten voorzien. Ook blinde
ramen in gevels werden voor muurreclames
geschikt gemaakt. In Bergen op Zoom werd
het herstel van de vermaarde Miss Blanche
Virginia-tabaksreclame in 2009 beloond met
de Brabantse Monumentenprijs. Deze gevelre
clame is een goed voorbeeld van de beschilde
ringen uit de hoogtijdagen.
De plaatselijke middenstand maakte vooral
gebruik van de goedkopere letterreclame op
gevels van winkel- en bedrijfspanden. Blinde
zijmuren waren favoriet bij landelijk opere
rende adverteerders, vooral de fabrikanten van
merkartikelen. Zij hadden het grootste budget
en konden zich dus de beste locaties voor
grote, geschilderde muurreclames veroorloven.
Deze muurbeschilderingen werden ook wel de
fresco's van de middenstand genoemd.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw beleefde
de muurreclame een opleving. Waarschijn
lijk lagen nostalgische redenen daaraan ten
grondslag. Eerder in de jaren zeventig kwam
het geëmailleerde reclamebord al in zwang als
verzamelobject en later ook als museaal kunst
object. Ook voor de vervaagde muurreclames
groeide de interesse en werden acties onder
nomen voor behoud en herstel.
Kiezen
Net als bij monumentale gebouwen en reli
gieuze muurschilderingen in kerken, is er bij
conservering een spectrum van mogelijkheden.
Die variëren van volledige reconstructie van
een (nagenoeg) verdwenen schildering of het
30 Heemschut december 2011
Tekens aan de wand
krijgen nu waardering
