Het suikermagazijn, verbouwd tot Instituut
voor Rationele Suikerproductie.
Foto collectie IRS
Visualisatie van de herbestemming van
de 'Zeeland' met omringende gebouwen.
Animatie Mies architectuur
Suiker
Door het opheffen van de in 1863 door Felix
Wittouek opgerichte suikerfabriek aan de
Zuidzijde Flaven in Bergen op Zoom kwamen
de gebouwen en machines in 1916 beschikbaar
voor de Zeeuwse suikerbietencoöperatie, die
een fabriek wilde oprichten voor de verwerking
van suikerbieten van hun leden. Dr. P.H.J. Van
Ginneken kreeg opdracht voor de bouw en
inrichting. Daarvoor kocht hij een stuk grond
in de Geertruidapolder, waar een zeer moderne
suikerfabriek 'Zeeland' verrees. Deze bestond
uit twee grote hallen, onderling verbonden
door een langwerpig gebouw.
De bieten werden hier aangevoerd, gewassen en
gesneden, om vervolgens door middel van dif
fusie het suikerhoudende dunsap te winnen en
in te dikken. Het uitgeloogde snijdsel dat in dit
proces overblijft (de pulp) werd in grote trom
mels gedroogd en verliet als veevoer de fabriek.
Het sap werd door buizen naar het kookstation
en de suikerproduetiehal getransporteerd, op
het terrein van de voormalige fabriek 'Wit
touek'. De hallen van deze fabriek, die gedeel
telijk nog uit 1863 stammen werden aangepast
en de 'Zeeland' produceerde vanaf oktober
1917 ruwsuiker. De zuivering of raffinage werd
uitbesteed aan de Wester Suikerraffinaderij.
Na de Eerste Wereldoorlog steeg de suikerprijs
snel, de 'Zeeland' kon fors uitbreiden. De grote
capaciteit van de fabriek en de beperkte moge
lijkheid om bieten per spoor aan te leveren
dwongen de directie in 1921 op eigen kosten
een volledig nieuwe haven, de Zeelandhaven
aan te leggen. De zuivering van de ruwe suiker
werd nog steeds uitbesteed, nu aan Dinteloord,
tot de eigen raffinaderij met suikerhuis en
opslagmagazijn in 1926 gereed kwamen.
Intussen daalden de suikerprijzen weer, als
gevolg van de enorm toegenomen interna
tionale suikerproductie en een verdergaande
concentratie van de verwerkingscapaciteit. De
Zeeuwse coöperatie moest de 'Zeeland' in 1929
sluiten.
Verzamelgebouw
De voorfabriek voor de verwerking van bieten
tot suikersappen en pulp, de twee suikerpro-
duetiehallen van de voormalige fabriek 'Wit
touek' aan de Zuidzijde Haven en het suikerma
gazijn bleven behouden. In het suikermagazijn
werd, na een ingrijpende verbouwing die het
karakter van het gebouw spaarde, het Instituut
voor Rationele Suikerproductie (IRS) gevestigd.
Dit nationaal kennis- en onderzoekcentrum
voor de suikerbietenteelt verhuisde hierheen
vanuit de twee kantoor- en laboratorium
panden van 'Wittouek' aan de Zuidzijde Haven.
De vrijkomende gebouwen waren nog een tijd
in gebruik als winkel, maar zijn na slecht onder
houd gesloopt. De twee suikerproductiehallen,
met de suikereentrifuges en de raffinaderij,
werden in gebruik genomen door het trans
portbedrijf Van Egeraat. Nadat de transporteur
vertrok werd de grootste hal omgebouwd tot
bedrijfsverzamelgebouw voor architectuur en
daaraan gelieerde ondernemingen, onder de
naam 'Interium'. In de kleinere hal kwam een
speelparadijs voor kinderen.
Opslag
De grote fabriekshallen in de Geertruidapolder
deden lange tijd dienst als opslagplaats voor
militaire goederen en raakten daarna door
onvoldoende onderhoud en leegstand in verval.
Nu de fabriek een gemeentelijk monument is
worden de twee hallen momenteel gerestau
reerd. De verwachting is dat de oplevering
eind volgend jaar zal zijn. Tussen de twee
hallen komt een nieuwe verbindingsruimte, om
onderdak te bieden aan een mega-supermarkt
en winkels en bedrijven. Als dit project, inclu
sief de herinrichting in 2013 is afgerond zal het
er op neer komen dat het overgrote deel van de
suikerfabriek 'Zeeland', evenals de voorganger
de 'Wittouek' is herbestemd binnen de nieuwe
woonwijk 'Schelde Veste'. Helaas is het Heem
schut en regionale erfgoedorganisaties niet
gelukt enkele oude gebouwen van de naburige
aleoholfabriek Nedaleo van de sloop te redden
en in de plannen op te nemen.
l/l/. Heijbroek is redacteur van Heemschut
december 2011 Heemschut 21
