Van de 190.000 boerderijen in
1940 waren er in 2001 nog zo'n
91.000 over. Recentere landelijke
cijfers zijn er niet.
7000 boeren met een historische boerderij hun
bedrijf beëindigen. Het vereist niet alleen aan
dacht voor één enkele boerderij, maar juist ook
een visie op herbestemming van boerderijen in
meer algemene zin.
Brochure
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
(RCE) wordt regelmatig geconfronteerd met
het veranderende platteland en de gevol
gen daarvan voor de historische boerderijen.
Aanvragen voor functiewijziging en herbe
stemming van het agrarisch erfgoed worden
aan de RCE voorgelegd. Daarom is de RCE een
brochurereeks gestart over het verbouwen en
herbestemmen van monumenten. De eerste in
de reeks is 'Toekomst voor boerderijen'. Hierin
staan de visie van de RCE en de uitgangspunten
en toetsingscriteria voor herbestemming en
verbouwing van historische boerderijen. Met
deze brochure wil de rijksdienst gemeenten,
monumenteneommissies en beleidsmakers
handvatten bieden voor een eigen stimulerend
monumentenbeleid. Ook moet de brochure
eigenaren, architecten en ontwikkelaars inspi
reren met goede voorbeelden van herbestemde
boerderijen. Want nieuwe functies stellen ook
nieuwe eisen aan het gebouw. De brochure
draagt potentiële oplossingen aan, waarbij
rekening wordt gehouden met het specifieke
karakter van de historische boerderij en het
omringende landschap.
Herbestemming
De mogelijkheid tot herbestemmen van boer
derijen is niet in heel Nederland hetzelfde.
Enerzijds zijn de typen boerderij afwijkend;
een keuterboerderijtje is gemakkelijker tot
woning te transformeren dan een grote kop-
hals-romp boerderij. Anderzijds is de regio
waarin de boerderij zich bevindt erg bepalend.
Enkele provincies hebben te kampen met krimp,
waardoor een nieuwe functie zoeken voor een
boerderij een hele opgave is. In veel gevallen
krijgen boerderijen die herbestemd worden
een woonfunctie, dat wil zeggen dat daarna de
gehele boerderij bewoond wordt.
Toch zien we ook steeds vaker zorgfuncties of
kantoren in de oude boerderij ondergebracht
worden. Herbestemming vergt soms veel
van een boerderij. Afhankelijk van de nieuwe
functie zullen eomfortverbeteringen moeten
worden aangebracht. Voor het stallen van vee
of opslag worden andere eisen gesteld aan een
ruimte dan aan een plek waarin mensen verblij
ven. Zaak is om de moderne eisen te verenigen
metde karakteristieken van de oude boerderij.
Dat wil zeggen, dat na herbestemming de boer
derij zijn karakter behoudt.
Aan de buitenzijde van een boerderij is
zichtbaar welke functies zich op welke plaats
bevonden. Het woongedeelte heeft grote
vensters, de stallen zijn voorzien van - klei
nere - stalvensters. De grote deuren bevinden
zich op de plaats waar de deel zich bevindt. Al
deze gevelopeningen zijn ooit om functionele
redenen aangebracht. Door het behoud van
de gevelindeling blijft het agrarische beeld
behouden.
Een grote herbestemmingsopgave is het aan
brengen van voorzieningen om daglicht in de
boerderij te krijgen. In het woongedeelte zijn
vaak wel genoeg vensters aanwezig om aan
de norm van daglicht te voldoen. Het bedrijfs
structuur
Niet alleen de buitenkant van de boerderij is
belangrijk, uiteraard is ook de binnenzijde ka
rakteristiek voor het type. Zowel de ruimtelijke
indeling en de constructie als de interieuron
derdelen behoren tot de wezenlijke elementen
van de boerderij. De indeling, vooral van het
woongedeelte, is een belangrijk karakteristiek.
De brandmuur was de scheiding tussen het
woon- en bedrijfsgedeelte.
De verschillende ruimten zoals de 'herd', de kel
der en de opkamer hadden allemaal hun eigen
functie. Deze structuur is kenmerkend voor het
type boerderij en daardoor is het behouden
daarvan van belang. De kleinere ruimten kun
nen worden gebruikt als kantoor of kinderka
mer. Een kelder kan voortaan dienst doen als
wijnkelder. In het geval dat meerdere ruimten
worden samengevoegd, kan een opening in de
muur worden gemaakt, in plaats van de hele
muur te verwijderen.
De constructie van de boerderij, bestaande uit
houten gebinten, is meestal het oudste onder
deel. Deze is typerend en vormt de ziel van het
gedeelte daarentegen is vaak te donker. Een
manier om meer daglicht toe te laten, is door
gebruik te maken van de bestaande openingen,
zoals de deeldeuren. De oude deuren kunnen
open worden vastgezet en de opening kan, te-
rugliggend geplaatst, van glas worden voorzien.
18 Heemschut december 2011
