De identiteit van straat, buurt,
gebied, landschap, dorp en stad
blijven bij herbestemming behouder
Delft. Het voormalige 'Meisjeshuis', nu het onderkomen van
Het Erfgoedhuis Zuid-Holland. Foto architectuurgidsdelft.nl
Rotterdam. De Maassilo.
Foto nl.wikipedia.org
Na vertrek van de laatste gebruiker staan de
gebouwen vaak lange tijd leeg. Lege panden
zijn kwetsbaar voor vandalen en diefstal. Vaak
is er sprake van vervuiling van de grond, zodat
bodemsanering noodzakelijk is. Wie aan heront
wikkeling begint, moet achterstanden inhalen.
Hoge kosten liggen in het verschiet, niet alleen
vanwege de verpaupering van het complex en
de omgeving, maar ook vanwege het onzekere
transformatieproces.
De nieuwe eigenaar krijgt te maken met hoge
verbouwings- en onderhoudskosten en met door
gaans een onoverzichtelijk en moeilijk stuurbaar
proces. Vooraf bestaat er geen duidelijkheid over
het tijdsbeslag, de gevraagde inzet, de partijen
die zich, naast de ambtelijke en politieke organi
saties, nog in het proces mengen en evenmin over
de uitkomst.
Gaat het om cultureel erfgoed dan zijn de projec
ten niet zelden beladen met emotionele reacties
van omwonenden en actiecomités. Wanneer kan
worden gestart met de daadwerkelijke herontwik
keling, blijken dure aanpassingen verplicht om het
complex op het niveau van moderne regelgeving
te brengen.
Toch kan herbestemming interessant zijn als de
verloedering van de buurt heeft geleid tot een
zodanig lage aanvangswaarde, dat er een aan
vaardbare kans op een aantrekkelijke waardestij
ging ontstaat.
De afgelopen jaren is de belangstelling voor
herbestemming en renovatie als ontwerpopgave
enorm toegenomen. Zo benoemt de rijksoverheid
in de meest recente architectuurnota 'Een cultuur
van ontwerpen 2009 - 2012' herbestemming en
herontwikkeling als een van de speerpunten in
het beleid.
Uit het onderzoek 'De Oude Kaart van Neder
land', uitgevoerd op initiatief van het College
van Rijksadviseurs in samenwerking met regio
nale welstandsorganisaties, bleek dat kennis over
leegstand en herbestemming beperkt, moeilijk
toegankelijk en versnipperd is. Om kennis te
borgen en over te dragen, met als doel herbe
stemming te bevorderen, zetten deze instanties
midden 2010 het Nationaal Programma Herbe
stemming op.
Ontwerpstrategieën
Herbestemming wordt een steeds belangrijkere
ontwerpopgave voor architecten. Grofweg zijn
er bij herbestemmingsopgaven drie strate
gieën te onderscheiden. Een bestaand gebouw
kan dusdanig met de nieuwe arehiteetonisehe
ingreep worden verweven, dat deze onlosma
kelijk met elkaar zijn verbonden. Of een nieuw,
zelfstandig object, aangepast aan de maten van
het bestaande gebouw, wordt vrijwel los als een
doos in het bestaande gebouw geplaatst. De
derde optie is, dat het gebouw bestaat uit een
verzameling semi onafhankelijke delen, zowel
oud als nieuw. Speciale aandacht heeft het in
terieur, waarbij de integratie van techniek, zoals
verlichting, verwarming, akoestiek en dergelijke,
in relatie met de bestaande structuur van het
gebouw centraal staat.
Geslaagde voorbeelden
Inmiddels zijn tal van geslaagde voorbeelden van
herbestemming te noemen, zoals de Timmer
werkplaats op de NDSM-werf in Amsterdam, ho
tel New York, de Van Nel Ie fabriek, de Maassilo
en de voormalige Pepermuntfabriek in Rotter
dam. Deze laatste is in opdracht van Historische
Gebouwen Rotterdam BV gerestaureerd, waarbij
het oorspronkelijke karakter van het pakhuis en
het kantoor uit 1911 is hersteld.
De Pepermuntfabriek is gebouwd in een periode
van industrialisatie, een tijd waarin Rotterdam
als havenstad flink groeide. Het interieur van het
gemeentelijke monument had door tussentijdse
verbouwingen alle sfeer en authenticiteit verlo
ren. Na een flinke renovatie is het als bedrijfs
verzamelgebouw met terugbrenging van alle
karakteristieke kenmerken getransformeerd en
geschikt gemaakt voor toekomstige gebruikers.
Het programma van eisen en de gerichte in
grepen in de structuur van het gebouw liepen
tijdens het ontwerptrajeet parallel en zijn inge
geven door de mogelijkheden van het bestaande
gebouw. Juist dit lijkt een van de voorwaarden
voor een geslaagde herbestemming te zijn.
Veel voorbeelden illustreren de grote mogelijk-
heden van herbestemming. De identiteit van
straat, buurt, gebied, landschap, dorp en stad
blijft zo behouden, terwijl het nieuwe gebruik
van een oud gebouw de gebruikers kan inspi
reren. Maar een succesvolle herbestemming of
hergebruik hangt in hoge mate af van mensen.
Mensen met passie en gedrevenheid, met liefde
voor het gebouw, maar ook met zakelijk inzicht,
creativiteit, durf en ondernemingsgeest.
A. Lieth is oud-redacteur van Heemschut,
B. Linskens is redacteur
12 Heemschut december 2011
