Annette Lieth en Brigitte Linskens - Het is goed om leegstand, afstoting
en sloop, maar ook hergebruik en herbestemming in historisch perspec
tief te zien. Het zijn geen verschijnselen die pas onlangs zijn ontstaan.
Bij kerkgebouwen bijvoorbeeld deden dezelfde verschijnselen zich in veel
heviger vorm ook al voor in de zestiende eeuw.
De grote uitdaging is een
nieuwe invulling te geven aan
het bestaande, met respect
voor het verleden
DE REFORMATIE LEIDDE tot ingrijpende
veranderingen in het interieur van de
voorheen rooms-katholieke kerken, die voor
de gereformeerde religie werden heringericht.
Bovendien ontstond er een groot overschot aan
kerkgebouwen, kloosters en gasthuizen. Het
merendeel van de overtollig geraakte gebou
wen is na kortere of langere tijd gesloopt, maar
een aantal werd verbouwd en kreeg een nieuwe
bestemming.
Voor wereldlijke gebouwen geldt hetzelfde.
Kastelen werden na de riddertijd, toen hun
functie verdween, omgebouwd tot luxe bui
tenhuizen. Ook oude bouwmaterialen werden
hergebruikt. Echter, vanaf midden 19de eeuw
met de groei van de steden is hergebruik niet
meer zo vanzelfsprekend. Nieuwbouw is in veel
gevallen goedkoper en zo werden hele stads
delen en landschappen opnieuw gemaakt. De
kansen van herbestemming werden niet gezien
en afgedaan als idealistisch, onbetaalbaar en
dus niet realiseerbaar. Maar herbestemmen
voorkomt kaalslag en draagt bij aan de ontwik
keling en het behoud van de lokale identiteit.
De grote uitdaging is een nieuwe invulling te
geven aan het bestaande, met respect voor het
verleden.
Plaatsen vol herinnering
Nu de beschikbare ruimte in Nederland afneemt
en nieuwbouw niet meer vanzelfsprekend is en
bovendien door de economische crisis bijna stil
ligt, is hergebruik een aantrekkelijke optie.
Veel gebouwen staan leeg en de verwachting
is dat het aantal leegstaande complexen in de
komende decennia zal toenemen. Verplaatsing
van productie, ontkerkelijking, krimp, teruglo
pende middenstand, nieuwe eisen aan werk-
omgevingen en gezondheidszorg en minder
boerenbedrijven zijn achterliggende redenen.
De waardevolle panden die daarbij vrijkomen
zijn vaak beeldbepalend voor een stad of een
dorp. Ze staan midden in een wijk of vormen
als kerk het centrum van een dorp. Of ze waren
decennialang de huisvesting van de grootste
werkgever in de omgeving. Kortom: allemaal
plaatsen vol herinneringen.
Herbestemming ervan begint met het bij elkaar
brengen van vraag en aanbod. Omdat de nieu
we functie nooit exact past in het bestaande
gebouw, zijn aanpassingen en verbouwingen
noodzakelijk. Het gaat om maatwerk. Geen
herbestemming is hetzelfde. Het ontwerp moet
functioneel zijn, financieel haalbaar, voldoen
aan milieu- en andere eisen en passen binnen
het bestemmingsplan. Overheden, maar ook
woningbouwcorporaties spelen een belangrijke
rol in het herbestemmingsproees, vooral bij
grootschalige projecten op afgelegen industrie
terreinen.
Creatieven
Veel oude industriële locaties zijn in de jaren
negentig van de vorige eeuw ontdekt door
krakers, autonome kunstenaars, kleine zelf
standig ondernemers uit de creatieve economie
en organisatoren van (vaak illegale) feesten.
De locaties leenden zich voor activiteiten die
niet meteen veel geld opleverden en vaak te
luidruchtig, te groot, of te alternatief waren
voor het normale uitgangsleven, de kunstwe
reld of de architectuur. De 'creatieven' brachten
nieuwe ideeën naar oude gebouwen en ter
reinen en bliezen die nieuw leven in. In de loop
der jaren professionaliseerden de kunstenaars
en andere (illegale) gebruikers.
Proces
Succesvol hergebruik van bestaande complexen
is niet eenvoudig en al helemaal niet snel te re
aliseren. De gebouwen worden meestal verlaten
na langdurig gebruik en de laatste jaren is in
het onderhoud nauwelijks geïnvesteerd.
december 2011 Heemschut 11
