mmin
Proces van bewustwording
waarde oude gebouwen
MR
Heen Montijn - Het idee dat vooruitgang nu eenmaal
gepaard moet gaan met geweld, heeft de samenleving
jarenlang stevig te pakken gehad. De sloop-en-nieuw-
bouwwaan had dramatische gevolgen voor het aanzien
van steden, dorpen en het landschap. Maar gelukkig
worden de laatste jaren steeds meer mensen zich bewust
van de waarde van oude gebouwen, en ook van het feit
dat wat eenmaal is verloren hooguit nog kan worden
nagemaakt, maar nooit meer echt terugkomt.
m» jj
WÊêiSmÉ
Amsterdam. Op het terrein van de Westergas
fabriek is de bazenwoning tegenwoordig de
kinderopvang Samsam. Foto Willem Fleijbroek
WAT VROEGER TWEEDEHANDS heette,
wordt nu 'vintage' genoemd. 'Authen
ticiteit' is een sleutelwoord geworden, en het
nog vrij jonge begrip 'cultureel erfgoed' ligt
op ieders lip. Dat zijn tekenen van een men
taliteitsverandering. Nederland is bezig te
herstellen van de waan. Een ander teken is de
oplevende belangstelling voor herbestemming
van afgedankte gebouwen.
Wie liever wil bewaren dan slopen, moet
vindingrijk zijn. Het bedenken van nieuwe
bestemmingen voor gebouwen die niet meer
worden gebruikt in hun oude functie is van alle
tijden - anders was het Amsterdamse stadhuis
niet al jaren het Paleis op de Dam, en was na de
hervorming in de Nederlanden niet één klooster
overeind blijven staan. Maar in de jaren vijftig
en zestig van de twintigste eeuw was die prak
tijk toch een beetje op de achtergrond geraakt.
Economisch succes baande zich een weg met
sloophamers.
Vanaf de jaren zestig roerde zich een tegen
beweging. Hippe figuren ontfermden zich over
oude, overtollig geworden boerderijtjes. Het
verbouwen van boerderijen, een vroege vorm
van wat nu 'herbestemming' heet, voltrok zich
jarenlang geheel los van de mainstream van
architectuur en overheidsbemoeienis.
De geschiedenis van het herbestemmen is
grillig verlopen. In de jaren zeventig en tachtig
poogden krakers in historische binnensteden de
sloop van oude panden tegen te gaan door er in
te gaan wonen. Monumentale grachtenhuizen
en villa's werden te onpraktisch gevonden om
nog te bewonen, en veranderden op grote
schaal in kantoren. Maar vervolgens werden
pakhuizen die nooit bedoeld waren geweest om
er in te wonen, verbouwd tot appartementen
voor welgestelde stedelingen: yuppen, zouden
wij nu zeggen.
In de jaren negentig keerde het tij opnieuw. De
tot kantoren verbouwde, oude panden werden
(nu meestal onderverdeeld in appartementen)
op grote schaal weer als woningen in gebruik
genomen. Steeds meer huizenkopers hadden
genoeg van nieuwbouw, en er ontstond een
ware run op 'jaren dertig-huizen' aan de randen
van steden en dorpen. Dat ging zo ver, dat
eigenwijze architecten (door hun modernisti
sche vakbroeders met de nek aangekeken) zulke
traditioneel ogende huizen zelfs nieuw gingen
bouwen.
Maar ouderdom is slecht na te bootsen, terwijl
de mens er juist een diepe behoefte aan heeft.
Oude gebouwen maken de wereld herberg
zaam omdat zij gestolde geschiedenis zijn, en
onmisbaar voor de oriëntatie. Onze ogen willen
herkennen en ordenen, ook in de tijd. Een
oude kerk, een herenhuis uit 1920, een modern
kantoor: wie de verschillen daartussen ziet, ziet
structuur in de wereld, samenhang en afwisse
ling. Waar alles nieuw is, is geen rust. Vandaar
dat iedereen zo blij is als de bomen in een
nieuwbouwwijk groter worden: ook begroeiing
maakt de tijd zichtbaar.
Intussen zijn oude gebouwen schaars
geworden, rariteiten bijna. Van alles wat in
Nederland overeind staat, is nog maar een
fractie ouder dan vijftig jaar. De vernieuwings-
waan mag dan langzamerhand het veld ruimen,
vooral bedrijfsgebouwen worden nog vaak
met grote achteloosheid behandeld, terwijl zij
toch belangrijke getuigen zijn van hun tijd, en
eerbied verdienen.
Herbestemming is de afgelopen jaren hot
geworden. De economische crisis heeft
daarbij geholpen: in 2009 begon de overheid
zich ervoor te interesseren, en in 2010 werd
een Nationaal Programma Herbestemming
opgericht. Het jaar van Heemsehuts eeuwfeest,
2011, was het jaar van de herbestemming: er
kwamen comités en websites, en architecten
(ja, zelfs projectontwikkelaars) die zich er
speciaal mee bezighouden. Ook was er een
Internationale Biënnale Leegstand en Herbe
stemming met een conferentie in Maastricht,
begin november.
Juist fabrieken, silo's en scheepswerven die
werden afgedankt, genieten de laatste tijd
de belangstelling van het soort mensen dat
8 Heemschut december 2011
Nederland herstelt
