Boerderijtypes in Salland
Makelaars prijzen oude boer
derijen op dure grond aan als
sloopkavel
daarmee meer symmetrie in raamverdeling
dan de voorkant. Ook kennen de boerderijen
van oudsher, als katerstede (de kenmer
kende potstalboerderij met lage muren en
hoog dak), een onderschoer bij de deeldeur.
Dit is bij verschillende boerderijen bewaard
gebleven.
Sallandse boerderijen groepeerden zich al in
de prehistorie en zeker in de middeleeuwen
rond akkers. Zo ontstonden enken, humus-
rijke gronden waar jaar in jaar uit de potstal
op werd uitgereden. Veel dorpen liggen nog
op of naast een dergelijke enk. Andere boer
derijen hadden hun eigen weiland, kampen
genaamd.
Een kenmerk voor het Sallandse erf is, dat er
veel bijgebouwen staan. Dit heeft te maken
met de zelfvoorzienendheid. Daarbij valt op
dat de schuren nagenoeg altijd loodrecht of
dwars op de boerderij staan, altijd achter de
boerderij, met uitzondering van het kokhuis,
dat vaak naast de voorzijde staat. Linde
bomen aan de voorzijde op het zuiden en
een kastanjeboom of eik aan de achterzijde
waren ook gebruikelijk.
Salland kent een grote verscheidenheid aan
typen landbouwgronden. Van natte uiter
waarden, de rijke mergelgronden bij de IJssel
tot aan de droge zandgronden bij de Hol-
terberg. Het gemengde bedrijf heeft zowel
eigen akkers als vee en groente en fruit. Dit
alles, samen met de sociale verscheidenheid
aan katholieken en protestanten, vrije boer
en pachtboer in de streek, naast de vaak be
scheiden omvang heeft er waarschijnlijk voor
gezorgd dat 'de Sallander' en de Sallandse
boerderij zoveel diverser en minder bestu
deerd is, dan bijvoorbeeld de boerderijen in
Twente, Limburg of Friesland.
De Sallandse boerderij kent vermoedelijk
vier typen. Allereerst van voor 1850 de ka
terstede, de potstal boerderij, soms ook met
rosmolen. Dan zijn er de keuterboerderijen
van na 1850 op de ontginningsgronden.
Vervolgens de meer traditionele boerderijen
van na 1900 met grupstal en tot slot de
krukhuisboerderijen en t-boerderijen van
rond 1900 tot 1920, vooral opvallend door
het hoge voorhuis.
Los daarvan zijn er nog de afwijkende
boerderijen op de landgoederen. Afwij
kend zijn ook de Groninger boerderijen bij
Vroomshoop, gebouwd door de Groninger
boerenjongens die daar neerstreken en de
wederopbouwboerderijen van na 1945.
Wolfsdak
De voor- en achterzijde van de Sallandse
boerderij hebben vaak een wolfsdak, hoewel
de boerderijen richting de Holterberg soms
ook een puntdak hebben, zoals men meer
in Twente ziet, zij het met een iets minder
scherpe helling. De achterzijde bestaat vaak
uit een deeldeur met aan beide zijden een
halfrond raam. De achterzijde vertoont
Een Sallandse boerderij, katerstede, uit 1688.
Voormalige boerderij met grupstal.
Foto kromhofpullen
Keuterboederij. Deze kleine paehtboerderij van
voor 1900 bij Diepenveen en Olst loopt kans
gesloopt te worden.
Monumentale krukhuisboerderij in Lemelerveld.
Bij de krukhuisboerderij is een deel verhoogd om
een extra kamer te maken, voor de grootouders
of voor de landheer.
om iets tegen sloop te hebben. Van beschermde
monumenten is in het buitengebied weinig
sprake en een dergelijke status wordt eerder als
last dan als steun gezien.
Wat is Sallands?
Is het tij door Sallands Erfgoed te keren? Het
opvallende aan het bestuur van de stichting
is, dat de leden relatief jong zijn (tussen de 21
en 47 jaar) met allemaal een fulltime baan. Het
bestuur wil de groep aanvullen met vrijwilligers
die wat ouder zijn en ook meer vrije tijd heb
ben, want er is werk genoeg. De stichting zoekt
actief naar bewaard gebleven oude boerderijen
en leverde vorig jaar een bijdrage aan de start
van de landelijke boerderijenstichting Agrarisch
Erfgoed Nederland.
Allereerst worden nu de boerderijen en schuren,
waarvoor een sloopvergunning is afgegeven
bezocht en gefotografeerd. Sallands Erfgoed
gaat in gesprek met eigenaren en gemeenten
om te kijken of het sloopbesluit nog is terug
te draaien. Omdat de stichting zich richt op de
eigenaren die wat met hun boerderijen willen,
augustus 2011 Heemschut 17
