Wijken en landschappen uit de
periode van de wederopbouw zijn
niet voor niets sinds kort onder
deel van ons nationaal erfgoed
Inspirerende herontwikkeling
aSiiiiciiaiciirLHïirc:.
zere plek, maar wijst op initiatieven waarbij
gemeenten of woningcorporaties zich juist
inzetten om cultuurhistorie zichtbaar te maken.
Zoals voor het plan van de gemeente Zaanstad
om het traject van het kerkepad te herstellen.
Stedenbouw
Veel van de wijken zijn bebaseerd op uitbrei
dingsplannen van inmiddels befaamde steden
bouwkundigen als Dudok, van Eesteren en het
bureau Granpré Molière, Verhagen Et Kok. In de
wederopbouwperiode namen de Rotterdamse
Zuidelijke tuinsteden en de Westelijke tuinste
den in Amsterdam nationaal en internationaal
een vooraanstaande positie in. Geen wonder
dat de wijkgedaehte en de modernistische ste
denbouw, die daar in de praktijk was gebracht,
veel navolging kreeg. Is het cultuurhistorisch
belang van de structuur van deze wijken een
reden om in de vernieuwing de oorspronke
lijke blauwdrukken opnieuw als uitgangspunt
te nemen? In de ene wijk blijkt er veel res
pect voor de bestaande structuur te leven en
kiezen corporaties voor renovatie. Elders wordt
(grootschalig) gesloopt.
Uit de publicatie van de Rijksadviseur Cultu
reel Erfgoed blijkt, dat het goed mogelijk is
woningen met behoud van het karakter aan de
huidige eisen aan te passen. Nu er weinig geld
is voor nieuwbouw, zal men vermoedelijk ook
sneller voor renovatie kiezen. Uit de verslagleg
ging van de bezoeken aan de veertig wijken valt
daarnaast op, dat elke wederopbouwwijk zijn
eigen karakter heeft. Dit betreft de woning
voorraad, maar nog vaker bepalen de scholen,
kerken en andere bijzondere gebouwen het
aanzicht van de wijk. In plaats van het slopen
van deze bijzondere accenten komt herbestem
ming steeds meer in zwang. Eliermee lijkt in de
wijkvernieuwing een antwoord te komen op de
noodzaak van een meer duurzame omgang met
de bestaande stad.
Onderzoek
De rijksoverheid heeft in de afgelopen twee
jaar, speciaal voor de aandaehtswijken, een
impuls herbestemming en herontwikkeling
ingesteld. Gemeenten hebben geld ontvangen
voor het opknappen van gebouwen of open
bare ruimtes. Samen met woningcorporaties
hebben gemeenten plannen opgesteld. Vragen
als: 'wat hebben bewoners in de wijk eraan, wat
levert het op?' kwamen aan de orde. Maar ook:
'welke nieuwe functie verdraagt het gebouw?'
Het boek toont diverse interessante herbestem
mingen, of voornemens daartoe.
Tegelijkertijd blijkt ook dat de drempel hoog
is om de voorgenomen herbestemming uit te
voeren, zeker wanneer het gaat om grote com
plexen. De Rijksadviseur doet in de afsluitende
paragraaf acht aanbevelingen. Hij gaat daarbij
in op de vraag hoe herbestemming en heront
wikkeling op gang kunnen worden geholpen.
Naast de proactieve rol die van woningcorpora
ties mag worden verwacht, kunnen gemeenten
het verschil maken door bijvoorbeeld cultuur
historisch onderzoek te laten verrichten en
te anticiperen op leegstand. Met alleen het
goedwillend verbouwen van scholen en kerken
tot buurthuizen en theaters komen we er niet,
zeker niet in het huidige economische klimaat.
Er staan in het boek dan ook voldoende andere
voorbeelden van herbestemming, ter inspiratie.
Terug naar Zaandam, waar gestudeerd wordt op
het herstellen van de route van het voormalig
kerkepad, waarvoor geld uit de impuls beschik
baar is gesteld. Er ligt een plan om de nieuw te
creëren route te verbinden met het centrum
van Zaandam. In de vernieuwingsplannen wordt
het nieuwe winkelhart van de wijk langs dit pad
geplaatst. Bewoners en kunstenaars worden
bij het ontwerp betrokken tijdens workshops.
Dat zal waarschijnlijk helpen om draagvlak te
creëren voor het voorstel, want een blik op de
bebouwingsstructuur met hoven en lange stro
ken met flats leert, dat de route niet zomaar
gerealiseerd kan worden. Waar het nog reste
rende stuk van het kerkepad de wijk bereikt,
staat haaks op deze weg een flatgebouw. Het
is dus een uitdaging om het plan te realiseren,
zonder te hoeven slopen. Tegelijk is het ook
een prachtig voorbeeld van hoe de historie ter
inspiratie kan dienen voor vernieuwing. B
Amersfoort. Wijk Kruiskamp met de Professor
Kohnstammschool. Foto Max Cramer
In een aantal wijken heeft de impuls herbe
stemming en herontwikkeling al tot concrete
ontwikkelingen geleid. In de Arnhemse wijk
Klarendal heeft woningcorporatie Volkshuis
vesting leegstaande winkelpanden opgekocht
en de etalages gebruikt voor tentoonstel
lingen. Nu hebben zich modeateliers in de wijk
gevestigd rondom het nieuwe restaurant, een
voormalig stationspostkantoor dat naar de wijk
is verplaatst. In de wijk Kruiskamp in Amers
foort wordt de voormalige Professor Kohn
stammschool gerestaureerd en omgevormd
tot een Brede School. Het open middenter
rein wordt als 'huiskamer van de Kruiskamp'
vormgegeven. In Heerlen staat men voor de
uitdaging de wijken Meezenbroek, Schaesberg
en Palemig (MSP) aantrekkelijk te houden, ter
wijl de bevolking terugloopt. Op plekken waar
ruimte ontstaat, onder meer door de sloop van
woningen, zijn kleine buurtparkjes gereali
seerd: die worden pocketparks genoemd. Een
leegstaande kerk gaat een brede maatschap
pelijke voorziening huisvesten, met onder meer
twee basisscholen en een peuterspeelzaal.
T. van den En de is in 2008 afgestudeerd aan
de TU Delft met een Belvedère aantekening en
werkt sinds 2010 als assistent van de Rijksad
viseur Cultureel Erfgoed. Hij is coauteur van
de publicatie 'Cultuurhistorie in de stedelijke
vernieuwing van de veertig aandaehtswijken'.
De volledige publicatie is te downloaden van
de website van het College van Rijksadviseurs:
www.eollegevanrijksadviseurs.nl
augustus 2011 Heemschut 15
■llrraiMi inwi-flMI»»»
