verschijningsvorm als projectcasus voor het
afstudeerproject uitgekozen. Deze kerk, en het
gehele oeuvre van de ontwerper, Jozef Fan-
champs, staat onder grote druk. Zo is de Maria
Gorettikerk in Kerkrade recentelijk gesloopt en
verkeert de H. Michaël te Eikske (Landgraaf) in
de gevarenzone. Gelukkig is in 2008 de Hei
lige Josephkerk in Heerlen wel op de lijst van
wederopbouwmonumenten van Minister Plasterk
opgenomen. Betreurenswaardig is het feit dat
de Christus Koningkerk, terwijl deze wat ons
betreft monumentwaardiger is, hiervoor niet in
aanmerking kwam: deze kerk is gebouwd in 1964
en voldoet dus nog niet aan de 50-jaren grens.
Vanwege het ontbreken van een Heerlense
monumentenlijst en onvoldoende daadkracht bij
de gemeente om hierin verandering te brengen
is de Christus Koningkerk, ondanks een aanvraag
van het Cuypersgenootschap, ook niet in aan
merking gekomen voor een gemeentelijke monu
mentenstatus. Het bisdom Roermond vroeg een
sloopvergunning aan die de gemeente, vanwege
het ontbreken van een monumentenstatus, niet
kon weigeren. Mede door geldgebrek is de sloop
nog niet uitgevoerd.
Onderzoek
De kerkzaal van de Christus Koningkerk is een
doosvormig volume met een rechthoekige plat
tegrond van 30 bij 30 meter, en een hoogte van
14 meter. De zaal wordt kolomvrij overspannen,
een betonconstructie met stalen lensliggers
in het dak maakt dit mogelijk. Niet alleen de
draagconstructie is bijzonder voor die tijd,
ook de gevelinvulling. Deze bestaat uit prefab
betonnen gevelcassettes ingevuld met glazen
bouwstenen. De cassettes zijn geproduceerd
volgens het sehokbetonprocedé, een techniek
die het mogelijk maakte slanke elementen met
een hoge duurzaamheid te maken. Door de
strakke vormgeving van de gevel en bijzondere
constructie behoort de kerk tot de modernste
van haar tijd.
Voor dit studieproject werd bouwkundig onder
zoek verricht bij de Christus Koningkerk en een
uitwerking gemaakt van de functiekeuze. Bij
dit laatste is gekozen voor een wellness- en een
theaterfunctie. Het functieoverzicht illustreert
hoe beide uitwerkingen zich verhouden tot
elkaar en wat de uitgangspunten waren. Bij
de theaterfunctie is het uitgangspunt deze
met zo min mogelijk bouwkundige ingrepen te
realiseren. De kerkzaal wordt optimaal benut
door er een multifunctionele open ruimte in te
creëren. Bij de wellnessfunctie ging het er om
de herkenbaarheid van de kerk in in- en exte
rieur te behouden.
Naast de functiekeuze zijn de bouwfysische
en bouwtechnische problemen onderzocht.
Bouwtechnisch verkeert de kerk in goede staat.
De prefab betonnen gevelcassettes en de in het
werk gestorte draagconstructie vertonen geen
ernstige gebreken, wel is op enkele plekken
carbonatatie (betonrot) gesignaleerd. Dit kan
vrij eenvoudig worden gerepareerd.
Bouwfysisch is het gebouw echter wel slecht.
De gevelcassettes hebben een slechte isole
rende werking, waardoor de gevel moet worden
na-geïsoleerd. Door het grote glasoppervlak is
de warmtelast in de zomer veel te hoog en in de
winter veel te laag.
Voor beide functies zijn installatieeoncepten
uitgedacht. Een beschrijving hiervan reikt te ver
voor dit artikel. De scriptie is digitaal beschik
baar op www.1meter98.eu, onder 'publicaties'.
Conclusie
De geschiedenis van de Christus Koningkerk toont aan, dat door nalatig gemeen
telijk beleid kerken onnodig in de gevarenzone kunnen komen. Dit terwijl herbe
stemming vaak goed en eenvoudig te realiseren is. Voorwaarden zijn een actief
monumentenbeleid bij gemeenten, kerkgenootschappen die willen meedenken en
projectontwikkelaars die niet het kavel maar het gebouw als uitgangspunt nemen
Aanbevelingen
Licht- en ruimtewerking zoveel mogelijk respecteren door kerkzaal
niet volledig vol te bouwen.
Zorgvuldige detaillering van nieuwe inbouw.
Een doos-in-doos constructie heeft de voorkeur boven inbouw. Deze
oplossing is namelijk omkeerbaar en heeft bouwtechnisch en bouw
fysisch voordelen.
Waar mogelijk integreren van kerkelijke kunst. Behoud van kunst zou
een essentieel onderdeel moeten zijn bij een herbestemmingsontwerp.
Dit is in de praktijk niet altijd het geval.
D. Bollinger en kV. Stevens studeerden in september 2009 af aan de Hogeschool
Utrecht op het thema herbestemming van wederopbouwkerken. Stevens werkt
bij architectenbureau lmeter98 in Utrecht. Bollinger vervolgt zijn studie aan de
TU/e, master Real Estate Management and Development. Hij verwacht medio
2012 af te studeren.
De kerkzaal van de Christus Koningkerk.
18 Heemschut april 2010
