De instroom van vluchtelingen uit de Nederlanden
in de 16de eeuw heeft het karakter van Danzig
sterk beïnvloed
DANZ
Overzichtskaartje van de Republiek
Polen. Danzig is een Hanzestad
gelegen aan de Oostzee. Het ligt op
de plaats waar de westelijke arm van
de Wisla (Weichsel) uitmondt in zee.
Elbing ligt langs de oostelijke arm
van de Wisla.
VÓÓR DE OVERGAVE VAN DANZIG,
op 30 maart 1945, was het vrij schieten
vanaf de lage heuvels bezuiden de stad, daarna
werd de stad van binnen uit systematisch
platgebrand en opgeblazen. De vernietiging
moest de herinnering aan alles wat Duits was
uitwissen en de verdrijving van de Duitse
bevolking naar het westen versnellen.
Anders dan het nabijgelegen Elbing/Elblng
had Danzig ook voor de Polen een belangrijke
symbolische waarde. Terwijl de Duitse ruïnes
van Elbing lang bleven liggen en zelfs dienden
als open steengroeve voor de reconstructie en
restauratie van onder meer Warschau, werd de
herbouw van Danzigs oude stadskern voortva
rend ter hand genomen.
Betonconstructies
Is het dus nog goedgekomen met de stad?
Ja en nee. Wie nu onder de Groene Poort
door de Lange Markt/D_ugi Targ betreedt en
de aaneengesloten wanden van trap-, hals-,
klok- en aanverwante gevels volgt tot aan
het Reehtstattisches Rathaus, kan niet anders
dan onder de indruk zijn van hetgeen hier is
verricht. Maar bij wie wat langer of beter kijkt,
begint het toch te knagen. Achter het fleurige,
verhullende pleisterwerk, gaan veelal moderne
betonconstructies schuil en hoe langer men
door de stad dwaalt, hoe pregnanter dat besef
tot de besehouwer doordringt. Daar komt bij
dat ook latere, 19de- of 20ste-eeuwse gevels
dikwijls in een quasi oudere vorm zijn her
bouwd, hetgeen het toch al wat kunstmatige en
steriele karakter van het straatbeeld nog eens
extra benadrukt.
Overigens zijn er inmiddels stemmen die het
nieuwe Danzig zien als een uniek voorbeeld van
naoorlogse socialistische woningbouw en de
binnenstad om die reden een nieuwe monu
mentenstatus waardig achten. Wie niet achter
de voordeuren kan kijken, kan de typische jaren
'50 en '60 sfeer het best ervaren door binnen
door van de ene naar de andere hoofdstraat
te lopen. Bij de reconstructie heeft men de
binnenterreinen leeg gelaten en benut voor
speel plaatsjes en parkeerterreinen.
Invloeden
Terug naar de Lange Markt met haar Hollandse
karakter. Dat de instroom van vluchtelingen uit
de Nederlanden in de 16de eeuw het karakter
van Danzig sterk heeft beïnvloed, zal niemand
verbazen. Maar de invloed gaat nog verder
terug. De machtige toren van de Mariakerk
bijvoorbeeld lijkt meer op Westvlaamse torens
als die van Damme dan op de steunbeerloze
voorbeelden uit de Backsteingotik van het
Oostzeegebied. De onderhelft dateert uit het
midden van de 14de eeuw. Een eeuw later werd,
zonder stijlbreuk, de bovenhelft toegevoegd
en ontstond een kleinere versie in de toren
van de Bartholomeuskerk. Ook de drie paral
lelle zadeldaken van de Mariakerk zijn eerder
een kenmerk van Nederlandse dan van Duitse
hallenkerken.
De verklaring voor deze vroege beïnvloeding
ligt in de Oostzeehandel, die naast veel ouder,
ook lang veel belangrijker was dan onze handel
op de Oost en de West en die daarom bekend
staat als de Moedernegotie. Schepen die
terugkeerden met Baltiseh hout en graan
namen op de heenweg tegels, luxe goederen
en vooral veel bakstenen mee als ballast. Die
bakstenen geven de Danziger architectuur
een extra Nederlands karakter. Zeker vanaf
het midden van de 16de eeuw, wanneer mét
de stenen ook de nieuwe architectuurvormen
worden geïmporteerd. De Groene Poort (1568-
1571) van de stadsbouwmeesters Hans Kramer
uit Dresden en Regnier van Amsterdam is
daarvan een treffend voorbeeld.
Doorgaans wordt Kramer het ontwerp toe
gedicht en Regnier de uitvoering, maar het
Nederlandse karakter is zo dominant en zo
afwijkend van Kramers Zuid-Duitse ontwerpen,
of zelfs zijn Danziger Englisehe Haus (1570) dat
de rol van Regnier lijkt te worden onderschat.
Bloeifase
Groene Poort en Engelse Huis zijn, net als het
Ferwer Haus en het Schumann Haus karakte
ristiek voor de eerste bloeifase van de Neder
landse renaissance in Danzig, die zich kenmerkt
door meer of minder plastisch uitgevoerde
pilastergevels, al dan niet 'Serliaans' gerang
schikt, en met een rijk gebeeldhouwde topgevel
of kroonlijst. Een laat en rijk voorbeeld is het in
1608 door Abraham van den Blocke ontworpen
Goldene Haus. I
december 2009 Heemschut 13
