'De werf is origineel, authentiek
en niet vervangbaar. De helling,
de bouwloods, de bouwmallen
en het gereedschap zijn er nog
steeds.'
De HISTORISCHE WERF MEERMAN kent
een lange geschiedenis, die terugvoert
naar 1763. Pieter Boers uit Sliedrecht krijgt
in dat jaar van het stadsbestuur van Arne-
muiden een vergunning voor de aanleg van
een scheepstimmerwerf met helling. Even
eens in 1763 verhuist Jacobus Meerman naar
Arnemuiden en gaat waarschijnlijk meteen
al werken op de dan nieuwe werf. Jacobus
koopt de werf op 11 november 1786 voor 'vijf
en veertig ponden achttien SchelIine en acht
groote Vlaams'.
Met de overdracht in 2003 van de scheepswerf
aan Middelburg komt een prachtig ensemble
in het bezit van de gemeente. Vervolgens is de
Stichting Historische Scheepswerf
C.A. Meerman opgericht om de werf te beheren
en er een levende werf van te maken. Hier moet
de bezoeker de historie kunnen zien die zo
nauw verbonden is met de vroegere vissers
plaats Arnemuiden. Op de werf, thuishaven
van de Stichting Behoud Hoogaars, liggen de
SBH-schepen Andries Jacob YE 36 uit 1900; de
Aleyon HB 8 uit 1928 en de Drie Gebroeders
TH 49 uit 1908. Op de werf ligt ook de nog te
restaureren Triton TH 2 uit 1902.
Arnemuiden lag vroeger direct aan het open
water, het Sloe tussen de eilanden Walcheren
en Zuid-Beveland en gold als een belangrijke
haven die haar grootste bloei beleefde in de
15de en 16de eeuw. De rede van Arnemuiden
verzandde en daarmee kwam onvermijdelijk het
verval. Handelsschepen uit heel Europa lagen
op de rede en de waren werden vanuit Arne
muiden verscheept naar steden als Middelburg,
Brugge, Gent en Antwerpen. Een belangrijke
inkomstenbron was ook de zoutnering. Boven
de stad hingen zwarte rookpluimen van de
zoutketen die zuiver zout maakten.
De visserij was omstreeks 1700 voor een groot
deel van de inwoners van Arnemuiden de enige
bron van inkomsten met zowel het vangen van
als het leuren met vis.
Het is dat ook geen wonder dat in de plaats
ruimte kwam voor een werf die de lokale vissers
met de bouw van schepen ten dienste stond.
Zo begon de geschiedenis van de werf, die
gedurende zeven generaties Meerman zou
worden uitgebaat en waar ruim tweehonderd
schepen werden gebouwd: hoogaarzen*, een
hengst* en Hollandse boten* en bootjes. Ook
de reparatie van de vissersvloot en later van
jachten is een belangrijke bron van inkomsten
geweest.
In 1986 was de laatste werfbaas Kees (C.A.)
Meerman ruim zeventig jaar oud. Hij sloot de
poort, jarenlang gebeurde er daarna niets meer
en bleef alles zoals het was.
Niet vervangbaar
In 1995 schreef de zeer deskundige Jules
van Beylen over de werf: 'Deze oudste nog
bestaande werf in Zeeland is sinds haar ves
tiging vrijwel onveranderd gebleven. De werf
is origineel, authentiek en niet vervangbaar
door welke nieuwbouw of restauratie dan ook.
De helling, de bouwloods, de bouwmallen en
het gereedschap zijn er nog steeds. Deze werf
is daarom een industrieel monument van de
eerste orde, zoals er nog weinige bestaan. Men
mag de laatste geboorteplaats van de schepen,
een dergelijk kostbaar erfstuk, niet verloren
laten gaan.'
Vanaf 1986 tot 2003 was slechts stof de enige
metgezel van alles in de werfgebouwen. Na de
koop in 2003 vroeg de gemeente Middelburg
de status van Rijksmonument voor het complex
aan en werden subsidies verkregen van de
Europese Unie, de provincie Zeeland en de SBH.
Vervolgens is een projectgroep geformeerd met
een tweeledig doel: binnen een termijn van drie
jaren de houten gebouwen grondig restaureren
en het terrein geheel saneren. Die schoonmaak
was nodig omdat eeuwenlang op de werf
schepen gepekt en geteerd zijn.
Zo zijn de twee houten gebouwen met de func
ties zaagloods* en seheepsloods* en ook het
brandkot* volledig gerestaureerd. Van de twee
hellingen functioneert de wagenhelling* weer
en wordt gewerkt aan een reconstructie van de
sleehelling* met kaapstander*.
Zo keerde een werf in een volledig verant
woorde historische uitvoering terug, uitgebreid
met een - in passende stijl - opgetrokken
gebouw voor de gebruikersorganisaties en de
meer dan honderd vrijwilligers die zowel werf
als schepen onderhouden.
Conserveren
Heel bijzonder is dat de beide loodsen voordat
er ook maar iets aan kon gebeuren op metho
dische wijze helemaal werden leeggehaald. Dat
gebeurde door op een rastertekening elke vier
kante meter eerst precies in kaart te brengen,
te fotograferen en alles dat zich op die plek
bevond schoon te maken, te ontroesten,
te conserveren en te coderen naar exacte
vindplaats. Een selectie van gereedschappen
die veelal al honderden jaren oud zijn maken
binnenkort deel uit van de museale functie van
deze werf.
Het uiteindelijke doel van de restauratie van de
werf is dat de bezoekers geboeid kunnen raken
door de werf, de schepen en gereedschappen
zoals die hier eeuwenlang in gebruik waren.
De Meermanwerf is daarmee geen statisch
maar juist een heel dynamisch monument
geworden.
F.J. Goossen is PR-medewerker van de
Provinciale Commissie Zeeland van de Bond
Heemschut en voorzitter van de Stichting
Historische Scheepswerf Meerman
oktober 2009 Heemschut 13