De Haarlemse gevelsteen
de Dodendans kan beter
voortaan De Drie Standen
worden genoemd, vinden
Thon Fikkerman en Henk
Michels. Foto auteurs
afgerekend. Dit in tegenstelling tot de heraut die
de serie opent en lof spreekt ter ere van de graven
(de wereldlijke macht). Het is naar onze mening
dan ook beter dit paneel voortaan aan te duiden
als 'De afrekening'.
Ook de gevelsteen is dus te gemakkelijk tot een
dodendans bestempeld. Wanneer en hoe de steen
aan zijn naam komt is niet bekend; de eerste
vermelding van deze steen is te vinden in een
boek (van F. Allan) uit 1884. Het leuke is dat daar
de steen genoemd wordt als de 'zoogenaamden
dodendans'. In 1994 schrijven Bottelier en Van
Graafeiland in Gevelstenen van Haarlem, dat de
dood vertegenwoordigers van alle rangen en
standen met zich voert. Maar dat is niet juist. De
figuren staan los van elkaar en er wordt ook niet
gedanst. Alle vier de figuren hebben een statische
houding.
De conclusie is dan ook dat we hier niet te maken
hebben met een dodendans maar met een gesprek
tussen de standen, waarbij de boer aangeeft dat
de wereldlijke en geestelijke macht wel bestuurt
maar dat ze niet zonder hem kunnen, terwijl de
dood aangeeft dat ze uiteindelijk alledrie gelijkelijk
zullen worden afgerekend op hun daden. Deze
steen kan voortaan beter 'De drie standen' heten.
Prent
Dit zou betekenen dat ook de gevelsteen die
zich in Tilburg bevindt en die eind 19de eeuw
is gemaakt een andere naam moet krijgen.
Deze steen, van de Haarlemse beeldhouwer Jan
Verdonk, is volledig gebaseerd op de Haarlemse
steen. Hetzelfde geldt voor de in lindenhout
gesneden voorstelling van de gevelsteen die
in 2006 is gemaakt door Mart Janssen uit
Heelsum. Deze werd tentoongesteld in de
Hoofdwacht in Haarlem, tijdens de Open Monu
mentendagen in 2006 en is een exacte kopie
van de Haarlemse steen.
Aardig is nog om te vermelden dat in 'De
Haarlemse Bloempjes', een bloemlezing uit een
zeventiende-eeuwse liedboekreeks, het lied
Doodendans voorkomt. Daarbij is een prent
afgedrukt waarvan de oorsprong niet bekend
is, maar wel kan worden aangeduid als een
dodendans. Zo blijft er voor Haarlem toch nog
wat over.
Thon Fikkerman en Henk Michels zijn adviseur
en bestuurslid van de Stichting Geveltekens
Vereniging Haerlem
Literatuur
- Gevelstenen van Haarlem, Peter van
Graafeiland en Theo Bottelier, 1994
- De Haarlemse gravenportretten,
Wim van Anrooij, 1997
- De middeleeuwse ideeënwereld.
1000-1300, Manuel Stoffers, 1994
- De dodendans, een cultuu rh is to risch e
studie, D. Th. Enklaar, 1950
- Les trois ordres ou L'imaginaire du
feodalisme, G. Du by 1978
- De Haarlemse Bloempjes,
liedboekreeks 17de eeuw.
augustus 2009 Heemschut 27
