Foto 4
Bij dit gebouw lijkt de poort rechts
vooraan op de Zwolse Sassenpoort
(zie ook foto 1).
Foto Anna Huizinga
De toren is nooit tot stand gekomen, evenmin
als de westwaartse verlenging. Dat geeft mij
reden te veronderstellen dat het schilderij
gemaakt is om op te wekken geld te geven voor
een ambitieus project. De grote architectuur-
historicus Meischke interpreteert het daar
entegen als 'een soort herinnering... aan een
groots plan'. Dezelfde betekenis kunnen volgens
hem hebben schilderijen van de Leidse St.-Pie
terskerk en de St.-Maartenskerk te Zaltbommel,
beide met forse torens.
In dezelfde tijd waarin deze schilderijen
ontstonden verschijnen in de Lage Landen
maquettes zoals wij het woord nu gebruiken:
miniatuurgebouwen in hout of steen. Wij
kennen deze bijna allemaal alleen uit schrifte
lijke vermeldingen. In de Leuvense St.-Pieters
kerk vindt men echter een imposante stenen
maquette voor de nooit gebouwde bekroning
van het Westfront.
Van de maquettes die in de 17e eeuw in de
Republiek ontstonden is een vrij groot aantal
exemplaren bewaard gebleven. Het zijn in
het algemeen bouw- of presentatiemodellen,
bedoeld als hulpmiddel om de opdrachtgever
een idee te geven hoe het voltooide gebouw
eruit zou zien. Een fraai voorbeeld is de
maquette van het Amsterdamse stadhuis, waar
schijnlijk ontstaan tussen 1648 en 1650, nu te
zien in het Amsterdams Historisch Museum.
Uit de 17e eeuw kennen wij ook Nederlandse
'kijkmodellen' die bedoeld waren om als
attractie te worden vertoond. Beroemd was een
model van de tempel van Salomo, in 1641 ver
vaardigd door de Amsterdamse rabbijn Jacob
Jehuda Leon, dat zelfs vorstelijke belangstelling
trok. Deze maquette bestaat niet meer. Sinds
enige tijd weten wij echter dat er nog een bij
zonder interessant 17e-eeuws Nederlands kijk-
model bestaat. Dit hoort tegenwoordig thuis
te Weimar, omdat het in 1788 is verworven
door Hertog Carl August van Saksen-Weimar-
Eisenaeh. Lange tijd is het beschouwd als een
model van het Amsterdamse stadhuis, hoewel
het daarvan op belangrijke punten afwijkt.
Uitgebreid onderzoek, verricht toen het model
vanaf 1999 in bruikleen was bij het Amster
dams Historisch Museum, heeft aangetoond dat
we hier hoogstwaarschijnlijk te doen hebben
met een fantasiebouwsel ter herinnering aan de
in 1678 gesloten Vrede van Nijmegen.
Tot deze conclusie kon men met name komen
door analyse van de onderwerpen van de
schilderingen waarmee tenminste 24 vertrekken
'tot in ieder hoekje en gaatje' zijn gedecoreerd.
Wie kennis wil maken met dit waarlijk unieke
object kan nu terecht in Nijmegen waar het
tijdelijk wordt tentoongesteld in Museum Het
Valkhof.
P/7. Bosscher is redacteur van Heemschut
Martiale maquettes
Wij weten dat er in Nederland in de 16e eeuw, toen er relatief veel activiteit was op het
gebied van de aanleg van vestingwerken, ook maquettes gemaakt zijn van fortificaties.
Deze bestaan niet meer. Uit de 18e eeuw kennen wij echter tenminste twee bepaald spec
taculaire maquettes van Nederlandse vestingen die betrekking hebben op respectievelijk
Maastricht en Bergen-op-Zoom. Deze zijn gemaakt in opdracht van Franse militaire autori
teiten als studie-object en maken tegenwoordig deel uit van een collectie die bekend staat
als het Musée des Plans Reliefs. Recent zijn nauwkeurige replica's vervaardigd die men kan
bekijken in respectievelijk het Bonnefantenmuseum te Maastricht en het Markiezenhof te
Bergen op Zoom.
april 2007 Heemschut 19
