Foto 4 Rechts.
De waaien van Eemland
liggen als graancirkels in
het landschap.
Foto RER-Plaatgroep
(H.Bol) Provincie Utrecht.
Foto 1-3 Linkerpagina.
De Bruid van Haarlem in de
Kennemerduinen. Het stui
vende duinzand waait over
de duintop, waardoor het
duin in de luwte aangroeit.
Foto Heemschut
ingrepen als het verwijderen van de naald
en loofbomen. Die horen in deze kuststreek
eigenlijk niet thuis. Duinvalleien worden
afgeplagd, om meer variatie in begroeiing te
krijgen. Doordat struikgewas en bodembe
groeiing is weggehaald heeft de wind vrij spel
met het duinzand. Iets ten oosten van Parnassia
gebeurde dit aan de zuidelijke voet van een
duin, dat de fraaie naam 'Bruid van Haarlem'
draagt. De Bruid van Haarlem is een wit
bloeiend plantje dat hier ooit is gesignaleerd.
Afgezien van het kaalschrapen van de duin
vallei is aan deze duinkant de op natuurlijke
wijze door de wind veroorzaakte paraboolvorm
teruggebracht in de zandberg. De duintop is
anderhalve eeuw geleden met helmgras, duin
doorn en dennen beplant om het voortdurend
verstuiven tegen te gaan. Tegenwoordig wordt
die oude dynamiek - met mate - juist weer op
prijs gesteld: een duin dat geleidelijk aan door
de wind verstuift geeft heel mooi weer hoe
dergelijke processen met het verstrijken van de
tijd verlopen.
Het duin waait niet weg. De wind blaast bij
elke storm zand over de blanke top. In de luwte
vallen de korrels weer neer, zodat het duin aan
die kant aangroeit.
Het duin schuift beetje bij beetje op. Omdat de
heersende windrichting vanuit het zuidwesten
komt schuifelt De Bruid in noordoostelijke
richting, niet meer dan vijf meter per jaar. De
eerste echte hindernis volgt over een halve
eeuw. Dan raakt een duinfietspad bedolven.
In Eemland werden de landerijen al sinds de
middeleeuwen droog gehouden door de rivier
de Eem te bedijken. Opgestuwd water vanuit de
Zuiderzee zorgde tientallen malen voor ernstige
dijkdoorbraken. En overal waar een gat in de
dijk ontstond schuurde het instromende water
een ronde vorm uit de grond achter de dijk: een
waai of wiel. Om de bres te dichten werd een
nieuw stuk dijk om dit meertje heen gelegd,
met als gevolg een sterk variërend dijkland
schap.
Elders zijn de honderden grote zwerfkeien
die de afgelopen eeuw in zandwingebied De
Zanderij zijn aangetroffen geformeerd tot
een aardkundig monument. De keien zijn door
kunstenaar Peter Enter in de vorm van een
kompasroos gegroepeerd op een eilandje waar
een hoogspanningsmast staat. Ook de oude
draaischijf van NS-locs die hier nog lag is in
het kunstwerk opgenomen. Sinds 1999 is het
Zwerfkeieneiland een aardkundig monument
van Utrecht. De zwerfstenen zijn namelijk met
schuivende landijsmassa's meegevoerd vanuit
zowel het noordelijke Zweden als de zuidelijker
Eifel en de Ardennen, om hier op één hoop te
belanden.
Opzet is, dat er uiteindelijk in Nederland 144
aardkundige monumenten zijn aangewezen,
gemiddeld twaalf per provincie. Utrecht en
Noord-Holland zijn al aardig op dreef. Deze
laatste provincie heeft zeventien van de tachtig
beoordeelde kenmerkende landschappen als
monumentaal aangemerkt en er inmiddels een
handvol aangewezen.
P.G. Arp is redacteur van Heemschut
Informatie over de Utrechtse aardkundige
monumenten: www.aardkundigewaarden.nl
december 2006 Heemschut 19
