Van Waaien van Eemland
tot de Bruid van Haarlem
Reportage
De opmars van het aardkundige monument
Piet Arp - De Wielen en Waaien van Eemland vormen een uniek beeld van het bedijkte
land langs de Eem, Daarmee is dit landschap sinds juni vorig jaar het jongste aardkundig
monument van de provincie Utrecht. In Noord-Holland is het jonge duin De Bruid van
Haarlem afgelopen voorjaar weer in beweging gezet. De verwaaiende zandmassa ver
plaatst zich korrel voor korrel in noordoostelijke richting door het nationaal park Zuid-
Kennemerland. En is eveneens een aardkundig monument.
ZE ZIJN NOG NIEUW, dit soort monumen
tale elementen van het Nederlandse land
schap. Ze zijn gevormd door de natuur, maar
worden zoals elk ander monument bedreigd
door menselijk handelen. Soms zorgde juist
dat menselijk handelen, zoals bij bedijken en
ontginnen, voor het ontstaan van wat nu als
heel kenmerkend wordt gezien.
De provincie Utrecht plaatste een jaar of tien
geleden de Grebbeberg bij Rhenen als aller
eerste op de lijst aardkundige monumenten. De
Grebbeberg is gevormd tijdens de ijstijden en is
daarmee als stuwwal een prachtig overblijfsel
uit die periode. Het feit dat er in de meidagen
van 1940 zeer fel is gevochten bij dit onderdeel
van de Grebbelinie maakt dit gebied in cultuur
historisch opzicht alleen maar interessanter.
Utrecht zette de toon, maar al snel volgden
enkele andere provincies dit eerste voorbeeld
om kenmerkende, bijzondere landschappen
wat extra bescherming te bieden. Tweede
doel is, die herkenbare landschapskenmerken
onder de aandacht van meer dan alleen de
deskundigen te brengen. Zo is een nauwelijks
zichtbare verhoging in een weide bij Zaandam
het overblijfsel van een oude kreek. Het zand
dat daar bezonk klonk met het verstrijken
van de eeuwen minder in dan het veengebied
rond het waterstroompje. Net zo opmerkelijk
is de uitloper van een oude strandwal tussen
Haarlem en Amsterdam, waarop al vroeg in de
Middeleeuwen een kerkje werd gebouwd: De
Stompe Toren van Spaarnwoude. De hier goed
zichtbare glooiing van de bodem onder de kerk
is nu even zeer monumentaal als het kerkje zelf.
Dat ook in de steentijd deze plek al aantrek
kelijk was blijkt uit archeologische vondsten die
hier zijn gedaan.
In het duingebied ten westen van Haarlem
werkt het nationaal park Zuid-Kennemerland
aan het terugbrengen van de natuurwaarden,
sinds de drinkwaterwinning hier eind afgelopen
eeuw is gestaakt. Nu de duinen weer meer
water vasthouden keert de oorspronkelijke
vegetatie terug, hier en daar geholpen door
18 Heemschut december 2006
