3. Julia nasi u is met staande roldeuren
4. Waaiersluis met waaierdeuren en in het
benedenhoofd de vloed- en ebdeuren.
Op deze wijze kan het afsluitmiddel naar
twee zijden water keren, maar ook tegen de
hoge waterstand in worden geopend.
De kruisende deuren zijn een uitvinding van
Cornelis Dircksz. Muys, rond 1600
'stadtmeester' (stadstimmerman) te Delft.
Simon Stevin geeft in zijn publicatie Nieuwe
maniere van steretebou door spil-sluysen een
uitvoerige beschrijving met tekeningen van het
ontwerp. Door bij ongelijke waterstand de sluis
te openen, stroomde het water met kracht door
de sluis en de achterliggende waterweg.
Bezonken slib werd daardoor opgewoeld en
met het wegstromende water afgevoerd. In
Nederland zijn er vier spuisluizen met kruisende
deuren geweest, waarvan alleen de Donkere
Sluis nog bestaat. Met deze sluis moesten de
Goudse grachten worden sehoongehouden.
In de twintigste eeuw voldeed ook de
Ma I legatsl u is niet meer, hoewel deze in 1764
was vervangen door een grotere sluis. Ook de
afsnijding van de bochten in de Gouwe door
het graven van de Nieuwe Gouwe in 1905 bood
niet voldoende soelaas. In 1935 werd daarom
geheel buiten de stad een nieuwe verbinding
tussen de Hollandsehe IJssel en de Gouwe
gerealiseerd, het Gouwekanaal. In de monding
daarvan werd de Julianasluis gebouwd, een
schutsluis met staande roldeuren die over een
op de sluisbodem geplaatste rail lopen.
Roldeuren hebben het voordeel van puntdeuren
wat betreft de vrije doorvaarthoogte en het
voordeel van de hefdeuren dat ze naar twee
richtingen kunnen keren.
Momenteel worden plannen gemaakt voor
een tweede en grotere sluis naast de
Julianasluis. Hopelijk wordt het bestaande
ensemble daardoor niet te veel aangetast.
Pleziervaart
In 1941 werden de puntdeuren in de
MaIlegatsluis vervangen door hefdeuren,
zodat de sluis naar twee kanten kon keren..
In datzelfde jaar werd in de Nieuwe Gouwe
de Ir. De Koek van Leeuwensluis gebouwd,
een schutsluis met daarnaast een keersluis.
Deze sluis werd voorzien van hangende rol
deuren. Deze hangen aan een rail die over de
sluisopening wordt gerold. Beide bouwpro
jecten moesten voorkomen dat bij oorlogs
handelingen het water voor problemen in
Gouda zou zorgen.
Na de Watersnoodramp in 1953 is de
Donkere Sluis buiten gebruik gesteld, terwijl
de Havensluis werd afgedamd. Er zijn nu
weer plannen om de oude vaarroute door
Gouda te heropenen voor de pleziervaart.
In de Breevaart ligt één van de drie in
Nederland gebouwde driewegsluizen. Vanuit
Gouda kon met deze schutsluis zowel naar
Reeuwijk als naar Sluipwijk worden geschut.
Het Reeuwijks Verlaat of Dubbeld Verlaat
dateert in eerste aanleg uit 1604, hoewel de
thans bestaande sluis duidelijk van nieuwer
datum is, waarschijnlijk negentiende-eeuws.
Het verlaat heeft in het bovenhoofd een stel
puntdeuren en in het benedenhoofd naar
Reeuwijk een enkele draaideur. De uitgang
naar Sluipwijk is enkele decennia geleden
dichtgemetseld.
Een eveneens interessante sluis is de
Waaiersluis in de Hollandsehe IJssel tussen
Gouda en Haastrecht uit 1854. De sluis werd
in 1860 in gebruik genomen, terwijl in 1920
het buitenhoofd is verhoogd. Zowel in het
buitenhoofd als in het benedenhoofd zijn eb-
en vloeddeuren geplaatst. De sluis is tevens
voorzien van een stel waaierdeuren, waarmee
op dezelfde wijze worden gespuid als met de
kruisende deuren. Bovendien hebben waaier
deuren het voordeel, dat zij niet alleen tegen
het hoge water in kunnen worden geopend,
maar ook in stromend water kunnen worden
gesloten.
Als laatste noemen we de Stolwijker
Schutsluis in de monding van de Stolwijksche
Vliet in Stol wij kersl u is. De schutsluis werd
gebouwd in 1800 ten behoeve van de verve
ning in de Krimpenerwaard. Kenmerkend voor
deze sluis zijn de vloed- en stormvloeddeuren
in het bovenhoofd. Het benedenhoofd heeft
alleen een stel vloeddeuren. Door de lage lig
ging van de Krimpenerwaard waren er geen
ebdeuren nodig. Er zijn gevorderde plannen
om de in verwaarloosde staat verkerende
sluis te restaureren.
Ir. G. Jon Arends is ols Onderzoeker verbonden aan TU
Delft, Bouwkunde, gespecialiseerd In onderzoek naar
en in standhouding van historische sluizen en stuwen.
Literatuur GJ. Arends, Sluizen en stuwen. De ont
wikkeling van de sluis- en stuwbouw in Nederland
tot 1940 (serie Bouwtechniek in Nederland deel 5),
Delft 1994. G.J. Arends, Historische sluizen en
stuwen, waardering en behoud, Utrecht 2004.
14 Heemschut juni 2006
