Met Haarlem alleenrecht op schutten scheepvaart door Holland
D
G. Jan Arends - Nederland bezit als waterland honderden sluizen in allerlei
typen en maten. De bekendste zijn de schutsluizen en de uitwateringssluizen,
maar ook keersluizen en inundatiesluizen genieten bekendheid. Sluizen zijn
over heel ons land verspreid te vinden. Behalve de verschillende sluistypen zijn
er in de loop der tijd ook diverse typen afsluitmiddelen of deuren toegepast.
Gouda is wat dat betreft een bijzondere gemeente. In een relatief klein gebied
is een tiental sluizen aanwezig, met verscheidene typen afsluitmiddelen.
e eerste sluis in de Gouwe werd waar
schijnlijk gebouwd in 1306, in opdracht van
Jan van Beaumont. Deze sluis werd later de
Donkere Sluis genoemd. Het was een keer
sluis voorzien van een hefdeur die door een
bovengelegen windas omhoog kon worden
gehesen. Een keersluis heeft slechts één
afsluitmiddel, zodat schepen de sluis alleen
bij gelijke waterstanden voor en achter de
sluis kunnen passeren. Volgens sommigen zou
er eerder al een keersluis zijn geweest en
werd deze in 1306 voorzien van een tweede
kering waardoor er een schutsluis ontstond.
Op zestiende-eeuwse kaarten is echter
slechts één kering te zien. Ook de lange
wachttijden voor het 'schutten' wijzen op
een keersluis. De stad Gouda had geen pro
blemen met die lange wachttijden, want de
schippers konden dan ter plekke hun inkopen
doen. Bovendien waren alternatieve routes
voor de scheepvaart tussen Noord- en Zuid-
Holland niet toegestaan.
Gouda bezat samen met Haarlem het alleen
recht van deze scheepvaartverbinding. Bij
deze steden lagen grafelijke tollen, vandaar
het door de Graaf van Holland verleende pri
vilege. Ook Dordrecht was daarbij betrokken.
Zelfs schepen die van Delft naar Leiden
wilden varen, moesten via de Gouwe.
Pogingen van andere steden om een alterna
tieve route te kiezen werden de kop inge
drukt, waarbij zelfs geweld niet werd
geschuwd. Zo vernielden mannen uit Gouda
en Dordrecht in 1492 de zojuist aangelegde
schutsluizen in de Leidschen dam en de
Hildam. De Hildam lag in de Rotte, die toen
via de Hoogeveensche Vaart een verbinding
had met de Oude Rijn. Bij het daaropvol
gende proces werden Gouda en Dordrecht in
het gelijk gesteld.
Dagen wachten
Intussen was er in de Gouwe onder druk van
een aantal Hollandse steden en op last van
de Graaf van Holland bij het zogeheten
Amsterdamsehe Veer een tweede keersluis in
de Gouwe gebouwd. Dit Amsterdamsehe
Verlaat werd bekostigd door acht steden..
Tussen deze sluis en de Donkere Sluis ont
stond een schutkolk met een lengte van maar
liefst 380 meter.
12 Heemschut juni 2006
1. Afbeelding links
Detail kaart van Gouda uit 1574 met in
de Gouwe de Donkere Sluis en het
Amsterdams Verlaat en in de Turfsingel de
Ma I legatsl u is. Bij de sluizen in de Gouwe zijn
de windassen van de hefdeuren getekend en
bij de Mallegatsluis de puntdeuren. Kaart uit
Braun en Hogenberg, De Holland steden,
naar de oorspronkelijke uitgave van 1574,
Groningen z.j.
2. Foto rechts
Donkere Sluis met kruisende deuren
Foto's: G. Jan Arends
Gouda groot door sluizen
