Veel gebouwen al weg voor ze gemist zijn
H
Wiek Röling - In dit nummer vun Heemschut wordt
aandacht gevraagd voor gebouwen die (nog) niet
beschermd zijn door de Monumentenwet en gevaar
lopen te verdwijnen. De 'dynamiek' in de bouw
wereld is groot. De fantasie en de visie hoe er bij
een bestemmingswijziging gebruik kan worden
gemaakt van een bestaand gebouw zijn zo gering,
dat zeer veel waardevolle gebouwen, met zowel
economische als culturele toekomstwaarde worden
gesloopt zonder dat is nagedacht over hergebruik.
et gevolg hiervan is, dat er veel belangrijke
gebouwen die zijn verdwenen pas gemist
worden als het te laat is, of zijn vergeten. Dit
betekent een verschraling van onze gebouwde
omgeving. De wet zegt dat een gebouw
minimaal vijftig jaar oud moet zijn om als
monument te kunnen worden geregistreerd.
Indertijd werd er een lijst gemaakt van
'beschermde monumenten'. Dit betekende dat
bij verandering aan die gebouwen deze
wijzigingen getoetst werden op hun cultuurhis
torische merites. De redengevende omschrijving
om het gebouw de status van beschermd monu
ment te geven moest worden gerespecteerd.
Bij sloop van een dergelijk gebouw was een
ministeriële goedkeuring vereist.
De Monumentenwet is vele malen veranderd en
niet steeds in het voordeel van de monumenten.
Men hoopte, dat decentralisering de plaatselijk
betrokkenen zou motiveren. Zodat ze voor hun
monumenten zouden op komen.
Ontegenzeggelijk kennen plaatselijke politici en
belangstellenden de monumenten in eigen
omgeving het beste. Maar de echt gespeciali
seerde kennis ontbreekt en de vermeende eco
nomische belangen en de slappe knieën krijgen
al gauw de overhand ten koste van waardevolle
gebouwen.
Bovendien speelt in het hele verhaal van
onze voorraad aan bouwkundig interessante
gebouwen, het meer of minder voorkomen
van specifieke gebouwen (de uniciteit) een rol.
Dat aspect of een gebouw zeldzaam is of niet
kan alleen op grotere schaal - op rijksniveau -
worden beoordeeld. Het voordeel dat men nu
provinciale en gemeentelijke monumenten
lijsten kent en gebouwen van een grote plaat
selijke betekenis - die het op een rijkslijst niet
zouden halen - toch een zekere wettelijke
bescherming kan bieden is er zeker, maar weegt
niet op tegen eerdere, duidelijker wetgeving.
Vogelvrij
De Rijksdienst voor de Monumentenzorg 'heeft
z'n tanden verloren'. Heemschut, een grote
vereniging van in monumenten geïnteresseerden,
zou het machtsvacuüm eigenlijk moeten vullen.
In wezen doet Heemschut dat ook.
Tezelfdertijd wordt geconstateerd, dat waar de
zorg om historische monumenten en
16e-, 17e- en 18e eeuwse gebouwen min of
meer geborgd is, veel 19e eeuwse monumenten
gevaar lopen en waardevolle 20e eeuwse
gebouwen vogelvrij zijn.
Een gebouw kan monument worden als het
meer dan 50 jaar oud is, na een afstand van
twee generaties. Maar de lijsten voor
beschermde monumenten werden lang geleden
gemaakt en gingen tot ongeveer 1860. (Waarbij
een dergelijke lijst natuurlijk nooit compleet
kon zijn en bijvoorbeeld vaak prachtige boerde
rijen een verdiende bescherming misten).
Hoewel incidenteel gebouwen later dan 1860
aan de lijst waren toegevoegd, zoals de Beurs
van Berlage (1898-1903), werd de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg wakker toen in 1979
- één maand voor het de status monument kon
bereiken - een belangrijk gebouw van Van
Loghem uit 1930 werd gesloopt.
Dit rusthuis de Blauwvoet in Driebergen werd
in 1980 zinloos gesloopt. Men besefte het
verloren gaan van een belangrijke representant
van 'het Nieuwe Bouwen' en maakte een
inhaalslag door '100 witte villa's' en 'de Toppers
van Toen' op de lijst van beschermde monu
menten te plaatsen. Deze manoeuvre heeft de
continuïteit van onze bouwkunstgeschiedenis
gered. Er was anders een gat gevallen in het
beeld dat wij kunnen hebben van de ontwikkeling
van de Nederlandse bouwkunst.
Dynamiek
Er dreigt nu een nieuw gat te vallen.
Zoals gezegd is de dynamiek van de bouw
nijverheid zo groot en is de omloopsnelheid in
het bouwproces zo kort, dat gebouwen alweer
worden afgebroken voor ze hun actuele beteke
nis hebben kunnen bewijzen. Van de 'weder
opbouwarchitectuur' - een van de meest dyna
mische periodes uit de bouwgeschiedenis - is
zeer veel alweer roemloos ten onder gegaan.
We kunnen uit sommige recente periodes in
de bouwgeschiedenis niet eens meer aanwijzen
10 Heemschut april 2006
Recente
bouwkunst
in de kne