februari 2006
Heemschut
27
De Krijtbergexterieur (links) en de St. Nicolaaskerk tegenover
het Centraal Station. Foto's Anna Huizinga
Einde van het pad
Door de vermelding van de Koepelkerk ben ik
min of meer teruggekeerd naar het begin van
deze nostalgische wandeling langs sporen van
religieus leven in de Amsterdamse binnenstad.
Deze begon toch immers bij het koorhek van
de Oude Kerk waar dezelfde gebeurtenis werd
herdacht waaraan de Koepelkerk moest herin
neren.
In het Amsterdamse 'kerkenlandschap' is gedu
rende de laatste decennia veel verdwenen,
waarbij men erover twisten kan of ontvolking
dan wel ontkerkelijking de hoofdoorzaak is. In
ieder geval kunnen wij ons erover verheugen
dat een sombere voorspelling van de architec
tuurhistoricus Kees Peeters niet is uitgekomen,
al heeft dat weinig gescheeld. Peeters schreef in
1964: 'Er zal een tijd aanbreken waarin de
voortbrengselen van de neo-gothiek zo schaars
zijn, dat men moeite zal hebben zich te
verplaatsen in de religieus-artistieke denkwe
reld van de mens uit de tweede helft van de
19de eeuw'. De neogothiek ondervindt
opnieuw waardering, wat onder meer blijkt uit
de restauratie van Tepes 'Krijtberg'.
Philip Bosscher is redacteur van Heemschut
'Afgescheidenen', ontwierpen G. B. Salm en
A. Salm G.B.zn een kerk aan de Keizersgracht
die tussen 1888 en 1890 werd opgetrokken.
Dit kerkgebouw ademt voor mijn gevoel het
zelfvertrouwen van de 'dolerenden' en vooral
hun leidsman Abraham Kuyper. Men is duide
lijk niet bang geweest om vormen te kiezen uit
werelden die ver aflagen van de Calvinistische,
namelijk die van de vroeggothiek en de
Venetiaanse renaissance, en te opteren voor
een ongebruikelijke dispositie van orgel en
kansel. Uit esthetisch oogpunt mag het zeker
als een voordeel beschouwd worden dat dit
gebouw behouden is gebleven, terwijl de archi
tectonisch veel minder belangrijke gerefor
meerde Raam- en Funenkerk uit dezelfde
periode inmiddels zijn afgebroken.
De bouwactiviteit van de Nederlandse
Hervormde Kerk is in het 19e-eeuwse
Amsterdam lang zeer bescheiden geweest. Aan
het einde van de jaren 1870 werd echter een
inzameling gestart voor de bouw van een kerk
'tot dankzeggend aandenken' voor de bevrij
ding 'van den Spaanschen en Roomschen druk'
in 1578. Het resultaat was de Koepelkerk aan
de Stadhouderskade naar ontwerp van A.J. van
Beek, thans ook weer verdwenen.
Andere richting
Ook andere kerkgenootschappen hebben in het
19e-eeuwse Amsterdam een niet geringe bouw
activiteit ontplooid. Voor de 'dolerenden', een
groepering die zich in de jaren 1880 afscheidde
uit de Nederlandse Hervormde Kerk om zich
in 1892 onder de naam 'Gereformeerden' te
verenigen met de eerder ontstane
Amsterdam. Voor deze imposante koepelkerk
met een tweetorenfront koos hij een combina
tie van renaissance- en barokvormen. Een
recente restauratie betekende niet alleen
constructief herstel maar ook herstel in oude
luister van de binnendecoratie.
Een oudere tijdgenoot van Cuypers was Alfred
Tepe. Ook hij koos met bijzondere voorliefde
voor het gothische idioom waarbij hij zich
vooral liet inspireren door de Nederrijnse kerk
bouw. In Amsterdam bouwde hij gedurende de
jaren 1881-1883 de 'Krijtberg' (St. Franciscus
Xaverius) aan het Singel. Er zijn plannen
geweest deze kerk af te breken. Na restauratie,
waarbij vooral ook het interieur in zijn volle
kleurenpracht werd opgefrist en het oorspron
kelijke meubilair gehandhaafd, lijkt er geen
reden meer tot zorg.
