Derde Amsterdams Kerkenpad voert door negentiende eeuw
Aan het einde van het vorige Amsterdamse Kerkenpad vermeldde
ik dat in 1796 de Nationale Vergadering bepaalde dat 'geen
bevoorrechte noch heerschende kerk in Nederland meer kan of
zal geduld worden'. Niet lang daarna werd de nieuwe kerk van
St. Willibrord binnen de Veste, 'de Duif', ingezegend. Dit was het
eerste rooms-katholieke kerkgebouw in Amsterdam dat na 1578
in gebruik werd genomen en als zodanig uiterlijk kenbaar was
met zijn halfrond afgesloten ramen en zijn koepel (die overigens
vrij spoedig wegens bouwvalligheid moest worden afgebroken).
Philip Bosscher
24
Heemschut
februari 2006
Er is verder gedurende de 'Franse tijd' in
Amsterdam niet veel activiteit geweest op het
gebied van kerkbouw: de stad verpauperde, de
voormalige 'publycke kerck' moest financieel
orde op zaken stellen alvorens zich grote inves
teringen te kunnen veroorloven. Eén curieus
uitzonderingsgeval verdient vermelding. Toen
Lodewijk Napoleon zijn residentie vestigde in
het voormalige Stadhuis was daar ook behoefte
aan een huiskapel. Hiervoor werd de vroegere
Vierschaar ingericht, wat onder meer inhield
dat het imposante beeldhouwwerk van Artus
Quellinus geheel of grotendeels door drape
rieën aan het oog werd onttrokken.
Na 1813 was er uiteraard geen behoefte meer
aan een rooms-katholieke huiskapel in het
Amsterdam, De Krijtberg. De kuip van de preekstoel. Detail. Foto Monique Raassen
Koninklijk Paleis en werd de Vierschaar in
oude luister hersteld; de aanwezige kerkelijke
gewaden en voorwerpen voor de eredienst
werden door Koning Willem I aan andere
rooms-katholieke instellingen geschonken.
Geen kathedraal
Tegen het einde van de jaren 1820 was er
sprake van dat Amsterdam de zetel zou worden
van een rooms-katholieke aartsbisschop.
Daarom moest worden gezocht naar een kerk
die hem kon dienen tot kathedraal, en naar een
geschikte residentie. Rooms-katholieke kerk
gebouwen met de allure van een kathedraal
bezat Amsterdam in feite niet, al hebben de
betrokken autoriteiten wel het oog laten vallen
op de St.-Catharinakerk aan het Singel en de
Lutherse kerk aan het Spui(!).
Er is ook gedacht aan de bouw van een kathe
drale kerk aan de Nieuwmarkt. De architec
tuurhistoricus Thomas von der Dunk heeft de
ontwerptekeningen daarvoor, van de hand van
Jan de Greef, die verder onder meer de grote
verbouwing van Paleis Soestdijk op zijn naam
heeft staan, enkele jaren geleden ontdekt in het
archief van het Departement van Roomsch-
Katholieke Eeredienst. Hij heeft ook aange
toond dat er een grote gelijkenis bestaat tussen
deze ontwerpen voor een nooit gebouwde
kathedraal en die voor wat hij terecht aanduidt
als 'één van de belangrijkste neoclassicistische
kerken van Nederland': de rooms-katholieke
kerk van St. Antonius van Padua aan het
Waterlooplein, beter bekend als de 'Mozes en
Aaron'Het ontwerp voor deze in 1837-1841
gebouwde kerk staat overigens op naam van
Tilleman Frangois Suys, hofarchitect van
Koning Willem I en later van de eerste Koning
der Belgen.
Het is een indrukwekkend gebouw geworden,
vooral door zijn dubbeltorenfront met iets van
de allure van een kathedraal, en waarin het
contrast tussen de koele classicistische vormge
ving van het interieur en het indrukwekkende
barokke hoofdaltaar met zijn schilderij van
Jacob de Witt allerminst stoort, integendeel.
De 'Mozes' heeft lange tijd een belangrijke rol
gespeeld in het Amsterdamse muziekleven met
zijn befaamde koor Zelus Pro Domo Dei en
Klassieke en gothische visioenen
