juni 2005
Heemschut
31
economische stagnatie. Volgens voorzitter
Wijffels moeten er nieuwe strategieën worden
ontwikkeld en mag Natuurmonumenten naast
samenwerking ook de confrontatie niet langer
schuwen. Er is immers een ingrijpende
verandering van onze leefstijl nodig om de
wereld te behoeden voor ecologische rampen.
De mensen moeten zich bewust worden van de
gevaren van de klimaatverandering. De natuur
zal het ons trouwens zelf wel leren. Wijffels
ziet de 21ste eeuw als overgangsperiode naar
echt duurzame ontwikkeling.
Ondanks alle onzekerheid over de toekomst is
één ding wel duidelijk, vindt de Commissie
Toekomst Natuurbescherming: de kwaliteit
van natuur en landschap is in Nederland nooit
vanzelfsprekend. Natuurmonumenten zal zich
daar ook de komende honderd jaar voor moeten
inzetten. Verwerven van gebied is daarbij een
gedegen middel gebleken en zal ook hét
middel bij uitstek blijven om de kwetsbare
natuur veilig te stellen.
Daarnaast moet Natuurmonumenten de stem
van de natuur zijn. Het behartigen van de
belangen van de natuur zal belangrijker
worden nu de overheid zich terugtrekt en
inspiratie en vernieuwing niet uit Den Haag
komen. De instelling van een Ecologische
Hoofdstructuur (EHS) is een succesvol
concept gebleken in de strijd, het geldt als een
Deltaplan voor de natuur en garandeert een
aaneengesloten natuurgebied met groene
corridors, zodat dieren van het ene naar het
andere gebied kunnen trekken. Maar aan dit
concept wordt gemorreld in Den Haag
volgens directeur Jan Jaap de Graeff. En
wat komt er terecht van de Nationale
Landschappen?
Schiermonnikoog
Minister Veerman van Natuur verzekerde op
deze door koningin Beatrix bezochte jubileum
bijeenkomst, dat de EHS in 2018 ongeschonden
uitgevoerd wordt. Het kabinet wil dat gewoon.
En die EHS moet bovendien ingebouwd
worden in een Europees netwerk van
natuurgebieden. Hij gaf Natuurmonumenten
het eiland Schiermonnikoog cadeau.
Veerman wil de boeren een belangrijke rol
geven in het beheer van natuurgebied.
Directeur De Graeff ziet daarbij een splitsing
ontstaan in boeren, die optimale productie
voorop stellen en boeren, die zich primair
tot natuurbeheerder ontwikkelen. Over de
tussencategorie maakt hij zich zorgen. Zullen
die boeren het financieel wel redden? De
overheid heeft de taak vooral die groep de
helpende hand te bieden.
De Commissie voor de Toekomst vindt ook,
dat er een Europese visie op natuurbeheer
moet komen. Nederland moet zich vooral
richten op het extra beschermen van de natte
natuur. Een dilemma daarbij is, dat veel van die
natte natuur in de Randstad ligt, waar nu het
Groene Hart zwaar onder druk staat. De
Commissie wil na afronding van de Ecologische
Hoofdstructuur natuurlijke processen op meer
plaatsen hun gang laten gaan.
Vier vergezichten
De Commissie schetst vier vergezichten. In
de eerste plaats wordt het belangrijkste erf
goed behouden. De historische landschappen
worden zorgvuldig beheerd, maar niet
gefixeerd. Er wordt intensief samengewerkt
met boeren en burgers. Het tweede vergezicht:
er komen grote natuurgebieden in Europese
netwerken. Zo komen er enkele grote
aaneengesloten natuurgebieden bij,
bijvoorbeeld langs de rivieren en rond het
Waddengebied. In de kernen van deze
gebieden kan de natuur haar gang gaan en
wordt er niet ingegrepen. De natuur past zich
aan aan veranderde omstandigheden en
beweegt mee met klimaatverandering.
Veerkracht is het sleutelbegrip. De wildernissen
zijn aantrekkelijk om in te recreëren. De
tegenstelling van het ongerepte met het
haastige, geregelde dagelijkse leven maakt dit
interessant. Aan de randen zijn voorzieningen.
Verder worden er nieuwe cultuurlandschappen
en natuurgebieden ontwikkeld. Nederland is
en blijft een land in beweging en nieuwe
generaties passen stad en land aan nieuwe
inrichtingseisen aan. Die aanpassingen leiden
echter niet tot aantasting, verrommeling en
versnippering van natuur en landschap. Ze
dragen steeds structureel bij aan de ecologische
en esthetische kwaliteit van Nederland, ook
buiten de historische landschappen.
Technologie levert een positieve bijdrage aan
het creëren van aantrekkelijke landschappen.
De verschillende functies zijn op slimme
manieren gecombineerd. In waterbergings-
gebieden zijn huizen op palen gebouwd of ze
drijven in het water. Op nieuw aangelegde
landgoederen kunnen mensen ruim wonen en
werken en genieten van rust en ruimte.
En tenslotte worden de beleving en het
gebruik van en de bewondering voor de natuur
onderdeel van het dagelijkse leven. De mensen
worden zelf verantwoordelijk voor natuur en
landschap in hun leefomgeving. Maar dan
moet er wel wat veranderen aan ons onderwijs,
vond minister Veerman. De kennis van de
natuur is immers bij veel jongeren weggezakt.
Ze zijn te consumptiegericht. Ze moeten terug
naar de bronnen van het bestaan. Oprichter
van Natuurmonumenten Jac.P. Thijsse wist
met zijn Verkade-albums wel hoe je de
jongeren bij de natuur kan betrekken. Mensen
als Jan Wolkers doen dat nu weer en er zijn
nieuwe natuuronderwijzers als zij nodig.
Drs. Jaap Kamerling is journalist cultureel erfgoed
te Amsterdam
Hoe Nederland in één eeuw veranderd is,
samengeperst in het beeld van één enkele
dag. Volgens de Commissie Toekomst
Natuurbescherming ziet deze dag er zo uit:
Een eeuw Nederland in een dag
Ik droomde dat ik langzaam- leefde.
Als de zon opkomtis het stil en rustig in
Nederland. Het landschap is door de mens
gemaakt.
De steden liggen nog als stipjes in dit
extensieve agrarische landschap. Op de
zandgronden is het aimoe troef en heidevelden
en stuifzanden bepalen het aanzicht. Laag
Nederland staat een groot deel van het jaar
onder water. Akkers en weiden zijn in de
zomer een lust voor het oogkleurrijk en
overal het geluid van vogels.
In de loop van de ochtend verandert de heide in
akkers en weidener worden hossen aangeplant
en overal worden de kavels groter. De
Zuiderzee wordt afgesloten.
Rond het middaguur wordt het steeds drukker
in Nederland. Een onzichtbare machine
schuif geleidelijk over het land en laat dat
ontwaterd en verkaveld achter. De bloemen
en vogels trekken zich terug in de natuur
gebieden. Er worden grote polders aangelegd
zeeaimen afgesloten. De steden beginnen te
groeien.
Na de lunch komen de veranderingen echt op
stoom. Heel Nederland gaat op de schop.
Tienduizenden kilometers onverharde wegen
worden opgedoekt en duizenden kilometers
geasfalteerd. Beken worden gekanaliseerd.
Als het theetijd is ligt er een uitgestrekt net
werk van nationale snelwegen over Nederland.
Boeren bouwen enorme stallen. Overal stinkt
het naar ammoniak en mest en de regen wordt
zuur. 's Nachts is het nergens meer donker. De
natuur zit in vele opzichten op een dieptepunt.
Na de thee neemt de stank een beetje af. Voor
het eerst deze dag ontstaan hier en daar
nieuwe natuurgebieden maar de bouw van
steden en wegen gaat door. Arcadische
landschappen zijn niet langer een symbool van
bloeiende landbouw maar een decor dat op
instorten lijkt te staan.
Als de zon ondergaat heef Nederland meer
bescheimd natuurgebied dan ooit eerder op deze
dagmaar is de rest van het land ook voller en
drukker dan het ooit is geweest. En nog steeds
wordt er gebouwd: bedrijven terreinen, kassen
huizenwegen en spoorwegen. De natuur
wordt nog steeds bedreigd door verdroging
vermesting en versnippering. Nieuwe tekenen
van veranderingen dienen zich aan. Hogere
waterstanden in de riviereneen warmer
klimaat; planten en dieren uit warniere
streken beginnen zich in Nederland te vertonen.
