22
Heemschut
juni 2005
Literatuur
Peter Prins. Vrieshuis Amerika: vijf over twaalf.
Amstelodamum, jrg. 87-5 (2000), p. 136-150.
Delen I en II van Verkenningen in hergebruik,
Heemschut december 2004 en februari 2005.
Afrika ontleent zijn bijzondere historische
waarde aan de introductie van paddestoel-
vloeren: balkloze vloeren - zodat hoger
gestapeld kon worden - gedragen door acht
hoekige pilaren. Het is een vroege oplossing
in de betonbouw om de krachten uit de
vloervelden te bundelen en naar de kolommen
te brengen. Foto: Pakhuis Afrika.
Kraker Jan.
Als wij er iets in zien en het ligt in onze lijn en
het is hier mogelijk, dan kun je het hier doen.'
Broedplaats
Aan het denken gezet door de brede bijval voor
de krakers van Vrieshuis Amerika en hun
gebruik van het gebouw voor culturele
experimenten, besefte het gemeentebestuur dat
'vrijplaatsen' belangrijk zijn voor een vitaal
cultureel leven. Stadig maakte in de periode
2000-2004 30 miljoen euro vrij voor het
opzetten van broedplaatsen, de gereguleerde
variant van de vrijplaats. Het broedplaatsen-
beleid moet voorzien in betaalbare woon- en
werkruimten voor beginnende kunstenaars. Zo
is een kwart van de ruimte in het nieuwe De
Zwyger bestemd voor een soort broedplaatsen.
Het probleem is natuurlijk het verdwijnen van
de spontaniteit die kenmerkend is voor
vrijplaatsen - broedplaatsen functioneren nu
eenmaal binnen de randvoorwaarden van de
planners. Priscilla: 'Ze willen een creatieve
stad, kunst, maar ze willen het wel in de hand
houden. En dat gaat gewoon niet samen. Als je
die creativiteit wilt, moet je hem ook echt vrij
laten.'
Een gekraakt pand als Afrika is niet alleen een
fysieke ruimte, maar ook een culturele ruimte.
Jan: 'Vroeger was kraken het tegengaan van
leegstand, tegenwoordig is het breder. Het
gaat erom invloed te krijgen op stedelijke
ontwikkelingen. We willen de sociale
initiatieven tonen die nu letterlijk op straat
staan. Voor grote groepen die met elkaar
willen samenwerken, zijn de aangeboden
ruimten te klein of te duur. Kraken is dan nog
de enige manier.'
Oase
Terug naar Afrika. Dat de toekomstige
kantoorbestemming van Afrika geen bijval
krijgt, is met de motieven achter het kraken
niet verrassend. 'Het is voor ons best te
accepteren dat we moeten verdwijnen,' zegt
Jan, 'als het maar voor een goede bestemming
is. Een culturele bestemming. En niet: wie het
meeste betaalt, mag erin. Dat is precies
waarom we wel akkoord zijn gegaan met de
plannen voor de Zwyger, daarin zit van alles
dat in onze lijn ligt.'
Maar ook gevoel voor erfgoed is belangrijk.
Afrika wordt behoorlijk ingepakt. In het
bouwplan van Villanova Architecten
(www.villanova-architecten.nl) is boven het
pakhuis over de volle breedte een vier lagen
hoog woongebouw gepland. Die overbouwing
wordt verbonden met een nieuwe woontoren,
pal voor de zuidgevel van Afrika, die vanaf de
weg en het spoor dus grotendeels aan het zicht
onttrokken wordt. Dwars door het pakhuis
komt een publieke doorgang die van binnenuit
zicht geeft op de etages.
De krakers hebben serieuze bezwaren tegen
het plan. Jan: 'Het gebouw heeft van zichzelf
een heel sterke vorm. Maar als je het vanaf het
water ziet met de overkraging eroverheen, die
er bovenop op lijkt te rusten, dan wordt de hele
contour, het hele profiel platgegooid. Kom je
van de andere kant, vanaf de weg, dan zie je een
hele reeks nieuwe panden met daarachter een
monument dat je bijna niet ziet. Dus dat
aanzicht is opgegeven. Dat haal je ook niet weg
met een doorgang door het pand.' Ook de
aantasting van de bijzondere kolommen-
structuur in het interieur van het pakhuis stuit
op bezwaren. De bovenbouw komt te rusten
op pijlers zonder vloervlakken, die tussen de
paddestoelpilaren door het pakhuis omhoog
steken.
Bezwaren als van de krakers weerklinken ook
in de erfgoedwereld. Het Cuypersgenootschap
heeft aangekondigd waarschijnlijk actie te
ondernemen als een bouwvergunning wordt
afgegeven. Eerder schreef historicus Peter
Prins bij de sloop van Vrieshuis Amerika, dat
de beeldbepalende pakhuizen van de Oostelijke
Handelskade worden gereduceerd tot kleine
historische oases in een woestijn van
nieuwbouw.
Sail
Op de vóór Afrika gelegen Jan Schaeferbrug
kom ik kunstenaar Victor weer tegen. Hij
vreest dat de gemeente nog voor Sail 2005 het
pakhuis zal ontruimen, zodat hij zijn atelier
kwijtraakt. Afrika past wellicht niet in de
gelikte 'I Amsterdam'-promotie. Het pakhuis
ligt midden in een toeristische infrastructuur,
een economisch belangrijk gebied. Even
verderop bevindt zich de Passenger Terminal
Amsterdam waar passagiers van de moderne
cruiseschepen - gigantische varende hotels -
aan wal gaan. Direct voor de deur meren lang
gerekte Rijnreisschepen af, waarvan de
passagiers verwonderd naar het gekraakte pand
kijken. Voor morgen staat een bijeenkomst
met Zeeburgs wethouder Fatima Elatik op het
programma om over Victors voorstel te praten:
een kunstmarkt in en rond Afrika ter
gelegenheid van Sail. If You can't beat them,
join them!
Drs. G.R.O. van Soest is journalist en ontwikkelt
projecten rond cultuur en technologie
WÊÊÊÊ
V;
