juni 2005
Heemschut
21
signaleert Geert Mak in zijn essay in De
eilanden. Overal in de wereld - Londen, San
Francisco, Kopenhagen - zochten steden naar
een oplossing voor het zelfde probleem van
oude haventerreinen die hun functie verloren
hadden.
Amerika
Niet iedere actie voor behoud had succes. Zo
is de sloop van Vrieshuis Amerika, een van de
meest karaktervolle gebouwen aan de IJhaven,
er door wethouder Duco Stadig met
Schaeferiaanse daadkracht doorgedrukt om
een honderdtal extra woningen te kunnen
realiseren - de schaarste op de woningmarkt
is in Amsterdam onverminderd groot. De
kunstenaars die in de grote ruimten van het
gebouw een bloeiend subcultureel centrum
runden, zaten zonder onderdak. Slechts een
deel mocht zijn activiteiten voortzetten in
koelhuis De Zwyger, even verderop aan de
Handelskade - het gebouw fungeerde ooit als
repetitieruimte voor onder meer Herman
Brood. Stichting De Zwyger ontwikkelde
plannen voor verbouwing en permanent
gebruik. Ondertussen werd dwars door het
gebouw de oprijroute naar de verbindingsbrug
met het Java-eiland aangelegd. Na voltooiing
van de brug constateerde de gemeente dat het
pakhuis bouwvallig geworden was en gaf een
sloopvergunning af. Dat was voor het
Cuypersgenootschap het signaal om de
rijksmonumentenstams aan te vragen en voor
krakers om het gebouw en het naastgelegen
pakhuis Afrika in te trekken. Krakers Priscilla
en Jan - het zijn, in de traditie van de kraak
beweging, pseudoniemen: 'Het was erg onzeker
wat er met De Zwyger zou gebeuren. De kans
was aanwezig dat het gesloopt zou worden.
Om dat enigszins te kunnen pareren, hebben
wij het gekraakt en meteen gezegd: of er
leegstand dreigt of sloop, in beide gevallen
blijven wij hier zitten.' Inmiddels is De Zwyger
overgenomen door Stadsherstel Amsterdam en
wordt het verbouwd tot mediacenter. 'We
hebben goede contacten met de krakers, ze
stonden achter het plan voor hergebruik,' zegt
projectleider Paul Morel van Stadsherstel.'
Pakhuis Afrika
Het is koud in Afrika. Als ik op bezoek kom,
vriest het buiten stevig en een kachel is maar
op enkele plekken in het enorme pakhuis
aanwezig. Vriendelijke jongens met warme
mutsen en capuchons schenken koffie in.
Eigenlijk zijn het twee gescheiden werelden:
de neobourgoisiezoals een Italiaanse fotograaf
het eens noemde, van de nieuwbouw op het
Java-eiland aan de overkant en de krakers van
pakhuis Afrika. Ook fysiek gescheiden: vanaf
het eiland kom je alleen via de voetgangersbrug
bij de entree van Afrika, van de andere kant is
er een onduidelijke route naar het gebouw.
Het eerste contact is op straat gelegd, waar
kunstenaar Victor uit gedumpte spullen voor
de kraakwagen handel haalt. Hij heeft zijn
atelier, zo blijkt, in Afrika. De huidige groep
krakers is er ruim anderhalfjaar, een groep van
twaalf personen met eromheen ondersteuning
van nog eens vijftig mensen.
Waarom is Afrika, rijksmonument sinds 2001,
eigenlijk gekraakt? Bescherming van erfgoed
was niet de primaire reden. Priscilla: 'Je hebt
ruimte nodig om te wonen en voor allerlei
projecten, en als we daaraan kunnen koppelen
dat je zo'n pand voor sloop behoedt, dan
koppelen we dat aan elkaar. Maar nummer één
is gewoon betaalbare huisvesting en verzet
tegen de uitverkoop van sociale huurwoningen.'
Underground
Kraken is hard werken. Allereerst om een pand
leefbaar te maken. Langs de muren zijn met
schotten privé-ruimten voor wonen en werken
gemaakt. Kunstenaars hebben er hun atelier.
De laaddeuren in de gevels zijn vervangen door
ramen - de gesloten pakhuisgevels beginnen
zich langzaam te openen. Op een van de etages
is een gemeenschappelijke woonkamer met
potkachel en inmiddels is er elektriciteit en
stromend water. Jan: 'Er waren geen wc's, het
was een leeg pakhuis, we hebben echt alles van
de grond af moeten opbouwen. Leegstand is
het beste om een monument te gronde te
richten. Niemand ziet het lek in het dak,
niemand neemt de verantwoordelijkheid op
zich om er iets aan te doen. Dit pand heeft
bijna vijftien jaar leeggestaan.'
Gescheiden van de wooncompartimenten zijn
op de begane grond publieke ruimten met een
eigen toegang ingericht. Dat is essentieel, zegt
Priscilla. 'Je krijgt een bepaalde functie, omdat
we hier niet alleen wonen, maar ook omdat we
allerlei activiteiten ondernemen. Daardoor
kunnen we laten zien wat we met het pand
willen en dat wat wij doen óók waarde heeft.
We bieden ruimte aan kunstenaars die anders
door geld- en ruimtegebrek heel moeilijk een
plek hadden kunnen krijgen. Onze ruimten
zijn beschikbaar voor vergaderingen van
studenten of voor een informatiedag.'
Net als voorheen in het gekraakte en inmiddels
gesloopte Vrieshuis Amerika ontstaat in
pakhuis Afrika een bloeiende underground met
sociale en culturele activiteiten. 'Eens in de
maand vindt hier de "wendeavond" plaats.
We zijn dan met honderden mensen. Er wordt
geschilderd, er wordt poëzie voorgedragen, er
spelen bandjes, er zijn politieke discussies, alles
op één avond. Er is een bioscoop die voor
iedereen gratis toegankelijk is. We hebben een
goedkope volkskeuken waar je voor een paar
euro kunt eten. We hebben met de
Volkskeuken rond de Kerst zelfs in de Viva
gestaan - of was het de Libelle? Er wordt veel
muziek gemaakt, er zijn koortjes, sing a song
writersverschillende soorten muziek. Verder
zijn er benefietfeesten voor uiteenlopende
doelen. Bijvoorbeeld tegen het uitzetbeleid van
asielzoekers, of voor comitee BP Neef, een
actiegroep uit de Staatsliedenbuurt die tegen
een tankstation in de buurt is. Kunstenaars
geven een cursus modeltekenen. De ruimten
zijn geschikt voor grote groepen mensen. Wij
zeggen altijd: je kunt met een idee aankomen.
Pakhuisgevels bieden typisch een gesloten
aanblik. Maar de gevel van Afrika begint
letterlijk te ontluiken: de laaddeuren worden
door krakers vervangen door eenvoudige ramen
van glas en hout.
