Het oude Lloyd Hotel
december 2004
Heemschut
21
Voormalig hoofdkantoor van de Koninklijke
Hollandsche Lloyd (1917).
kunst trekt kunst: langs de IJ-oevers is een
cultuurgordel aan het ontstaan.
Het Oostelijk Havengebied is nu een geheel
nieuwe stadswijk met verspreid door het
gebied, als bakens van de tijd, de gerenoveerde
havengebouwen. Ze kregen een nieuwe functie,
voor horeca, bewoning, bedrijfsruimten en
ateliers, als school of compleet buurtwinkel
centrum. Het OHG beleeft zijn tweede bloei
periode. Het wordt jaarlijks door tienduizenden
toeristen bezocht. Ook Amsterdammers zelf
nemen steeds vaker een kijkje in deze bijzon
dere wijk in het water. En dan nog loopt het
gebied een maal per vijf jaar vol met miljoenen
bezoekers aan Sail, een zinderende totaalshow
van alles wat vaart. Het Oostelijk Havengebied
blijkt van grote economische waarde voor
recreatie en toerisme. En dat heeft alles te
maken met hergebruik en herbestemming.
Ontsmettingsgebouw (1923) naast het
Lloyd Hotel.
maakte voor container- en buiktransport, waar
voor aan de westkant van Amsterdam een
havengebied ingericht werd. De passagiersvaart
maakte geleidelijk plaats voor de veel snellere
luchtvaart.
Tussenlaag
Tussen neergang en de huidige herinrichting
bood het gebied huisvesting aan kunstenaars en
stadsnomaden in de gekraakte gebouwen. Het
was, zoals Geert Mak het in een prachtig essay
noemt, een woest Wonderland. Een korte
tussenlaag in de geschiedenis van het gebied,
die niettemin van groot belang is gebleken voor
de herbestemming. De bewoning van de oude
havengebouwen vertraagde de sloopplannen.
Juist in die tijd kenterden de opvattingen over
het belang van het industrieel erfgoed. Door
hun gerekte bestaan konden de havengebou
wen ervan meeprofiteren. Nu herken je de
invloed van de eerste bewoners nog aan de
culturele bestemming van veel gebouwen en de
vele artistieke bedrijven in het gebied. Want
lava-eiland in aanbouw, 1995.
Het magnifieke Lloyd Hotel (1921) aan de
Oostelijke Handelskade is door Evert
Breman ontworpen in een mengstijl met art
deco en Hollandse renaissance elementen.
In het decoratieve metselwerk zie je de
invloed van de Amsterdamse School.
Het Lloyd Hotel was het middelpunt van
een complex woningen en bedrijfsgebou
wen van de Koninklijke Hollandsche
Lloyd, in de haven kortweg 'de Zuid'
genoemd naar zijn oorspronkelijke naam:
Zuid-Amerika Lijn. Het hotel was gebouwd
als onderkomen voor landverhuizers die
vanuit Oost-Europa met hun hele hebben
en houden, soms zelfs met vee, op weg
gingen naar Brazilië en Argentinië.
Het was een ongekend grootschalige
onderneming. Het Lloyd kon negenhon
derd reizigers herbergen, had op de begane
grond een hoge eetzaal voor 350 personen,
aparte slaapzalen voor mannen en vrouwen,
en in de zijvleugel waren gezinsverblijven.
Verder een winkel, een hospitaaltje, een
conversatiezaal en een apart eetzaaltje van
52 plaatsen met een keuken die kosjer
voedsel bereidde voor Joodse reizigers.
In 1923 kwam het aangebouwde Ontsmet
tingsgebouw gereed, waar zojuist
aangekomen reizigers ontluisd werden en
op ziekten gecontroleerd. Na keuring
mochten ze via een ondergrondse gang
doorsteken naar het hotel. Dit was hun
laatste verblijf in Europa. Wie niet door de
keuring kwam, werd zonder pardon terug
gestuurd.
Tijdens de oorlog werd het hotel door de
Duitsers als gevangenis gebruikt, na de
oorlog werden er collaborateurs en
NSB'ers ondergebracht, en later, van 1964
tot 1989, was het de bekendste Amster
damse jeugdgevangenis. Waarna het tot de
verbouwing kunstenaars huisvestte. De
meeste Lloyd-gebouwen aan de zuidkant
van de Handelskade, alle ontworpen door
Breman, zijn bewaard gebleven en vormen
nu een uniek ensemble bedrijfsgebouwen
van een grote vooroorlogse rederij. Naast
hotel en ontsmettingsgebouw - nu restau
rant annex galerie - zijn dat bedrijfs
woningen en personeelsonderkomens, het
Lloyd-hoofdkantoor, en het voormalige
personeelskoffiehuis - nu restaurant en
theater KHL. Direct aan de kade werd de
grote opslagloods Brazilië verbouwd tot een
buurtwinkelcentrum