Einde van een tijdperk
A
Leven achter de gevel
Tessa van der Putten
'Je voelt dat iedereen die hier in de loop der eeuwen heeft
gewerkt affiniteit met geschiedenis had/ Andries Ponsteen is
zeer te spreken over 'zijn' Rijnlandshuis in Leiden. En toch
betrekt de directeur van het Erfgoedhuis Zuid-Holland met zijn
medewerkers binnenkort een nieuw kantoor.
46
Heemschut
Nog in ditzelfde jaar bouwt de nieuwe eigenaar
de archiefbewaarplaats met kelder, het 'IJzeren
Kantoor'. Voorzien van stevige diefijzers en
met een solide ijzeren deur die nog steeds
aanwezig zijn, beschermt het volgens een
gedicht op de deur hun 'secrete saecken' 'met
guet verstant/tegens ghewelt ende brant'. Dit
IJzeren Kantoor doet later ook dienst als
cachot.
Aanvankelijk biedt het gebouw zowel woon
ruimte - tot in de negentiende eeuw kon er
worden overnacht - voor de dijkgraaf, als
kantoorruimte voor het hoogheemraadschap.
De nadruk komt echter steeds meer op dat
laatste te liggen. In bouwkundig opzicht is er
door de eeuwen heen dan ook veel gewijzigd.
Een renovatie in de jaren 1962-1972 brengt het
complex grotendeels terug in de oude toestand.
Doodvonnis
De Grote Zaal waarin het hoogheemraadschap
rechtsprak, is een ontwerp van Pieter Post
(1608-1699). Hij moderniseert het gebouw
omstreeks 1660. Bekleed met prachtig goudle
ren behang en met een allegorische plafond
schildering van lichtbewolkte hemel met rond
vliegende vogels als raven en ooievaars, maakt
de ruimte veel indruk, wat ook de bedoeling is.
Eén keer spreekt het hoogheemraadschap er
een doodvonnis uit, tegen iemand die de sluis
wachter van Halfweg heeft vermoord. Het
Erfgoedhuis Zuid-Holland gebruikt de ruimte
tegenwoordig voor publieksbijeenkomsten
zoals de debattenreeks 'Erfgoed in beweging'.
De organisatie is in 1999 ontstaan om 'erfgoed
in Zuid-Holland te behouden, te benutten en
te beleven' zoals de website meldt. Ponsteen:
'We hebben een ondersteunende functie. Wij
hebben cultuurhistorische expertise in huis en
helpen daarmee anderen erfgoed te bewaren en
liefst ook te gebruiken.' Het Erfgoedhuis biedt
ook onderdak aan zes instellingen, waaronder
de Kastelenstichting Holland en Zeeland en de
In het Rijnlandshuis is een oude stijlkamer waar
boeren zich bij het bestuur van het hoogheem
raadschap moesten verantwoorden voor
vermeend achterstallig onderhoud van dijk en
waterwegen. Wisten ze de heren te overtuigen
van hun onschuld, dan konden ze met opgehe
ven hoofd door de grote deur aan de voorkant
naar buiten. Werd iemand echter veroordeeld,
dan ging hij door het kleine deurtje de trap af,
in het cachot.
'Dat is geloof ik maar een keer voorgekomen',
zegt Andries Ponsteen (53), sinds 1999 direc
teur van het Erfgoedhuis Zuid-Holland. Hij is
enthousiast over het Rijnlandshuis, waar zijn
organisatie gevestigd is. 'Je voelt dat iedereen
die hier in de loop der eeuwen heeft gewerkt
affiniteit met geschiedenis had.'
Het Rijnlandshuis is al meer dan vier eeuwen in
bezit van dezelfde eigenaar. In 1578 koopt het
Hoogheemraadschap van Rijnland het perceel
met opstallen aan de Breestraat 59 in Leiden.
Waarschijnlijk via een stroman die het achttien
dagen vóór de koop door het hoogheemraad
schap in eigendom krijgt. Dit om te voorkomen
dat de vraagprijs zal stijgen wanneer bekend
wordt dat de dijkgraaf belangstelling heeft.
Stichting Oude Hollandse Kerken. 'Ook met
Heemschut Zuid-Holland kunnen wij ons
meer samenwerking voorstellen, bijvoorbeeld
op het gebied van huisvesting en andere facili
teiten. Wij zijn in 2002 wel een keer in gesprek
geweest. Daar is toen niets uitgekomen, maar
de mogelijkheid staat nog steeds open.'
Rechten en muziekwetenschap
Toen Andries Ponsteen in 1999 aangetrokken
werd als directeur van het Erfgoedhuis Zuid-
Holland, had hij al een lange loopbaan in de
cultuur achter de rug. Universitair geschoold in
de rechten en muziekwetenschap, met inspire
rende colleges van onder anderen Marius
Flothuis, Hélène Nolthenius en Rudolf Escher
in Utrecht, werkte hij als staf- en beleids
medewerker op verschillende plaatsen. Voor
zijn komst naar het Erfgoedhuis was hij direc
teur van de Stichting Samenwerkende
Nederlandse Korenorganisaties in Utrecht
(tegenwoordig Unisono). Binnen de afzonder
lijke culturele sectoren blijkt duidelijk een
andere manier van werken te bestaan:
'Muzikanten zijn doeners, die zitten er
bovenop. Mensen in het erfgoed zijn bedacht
zamer, daar gaat het er rustiger aan toe. Meer
overwogen en misschien een tikje academi
scher.'
Na een korte periode in het Mineralogisch
Instituut op de Garenmarkt in Leiden,
verhuisde het Erfgoedhuis Zuid-Holland in
2000 naar het Rijnlandshuis, waarvoor het
hoogheemraadschap op dat moment een
huurder zocht. De begane grond met stijlka
mers gebruikt het hoogheemraadschap nog
voor representatieve doeleinden. Op de eerste
oktober 2004
