Kerst in vredig Veere
Willem Heijbroek
Publieksevenement 18 december
'Zij verhief zich als een dom en beheerschte het gehele eiland, als
troetelkind der magtige heeren van Borssele.' Een negentiende-
eeuwse bewonderaar over de ooit machtige Onze-Lieve-Vrouwe-
kerk van Veere. Daartegenaan gebouwd staat een hallekerk, de
Kleine Kerk, waar Heemschuts Muzikaal Monument plaatsvindt.
34
Heemschut
oktober 2004
Veere ontstond in het derde kwart van de
dertiende eeuw als nederzetting bij het veer
naar Campen op Noord-Beveland. In die tijd
strekte Noord-Beveland zich namelijk veel
verder westelijk uit dan nu het geval is. Daar
herinnert ook nog de 'Campveerse toren' aan,
die een onderdeel vormde van de eerste
vestingwerken. Deze werden rond 1500 uitge
breid met een zeefortificatie. Aan de haven
stonden de belangrijkste koopmanshuizen. De
grote bloei ontstond door de haringvangst en
de handel met Schotland. Dit was een gevolg
van het huwelijk van Wolfert VI van Borssele
met Maria Stuart, dochter van koning Jacobus I.
Schotland kreeg een vestiging in Veere aan de
Wijngaardstraat. De Schotse huizen aan de
Kaai, waar nu het museum is gevestigd, waren
woonhuizen gebouwd voor Joos Oliviers en
Jacob Couper, beiden Schotse kooplieden. Pas
in 1789 kreeg laatstgenoemde huis officieel de
bestemming Natiehuis van de Schotse gemeen
schap. Naast Schotland is enige tijd later ook de
handel met Engeland, de Canarische Eilanden
en de Oostzee-landen, en de walvisvaart tot
bloei gekomen.
Naast voorspoed was er ook tegenspoed: gere
geld teisterden stormvloeden Veere en stortten
de zeemuren in, waarbij veel huizen verloren
gingen. Een keer was zelfs het gehele noorde
lijk gedeelte van de stad weggevaagd.
Een belangrijk heer van Veere was Maximiliaan
van Bourgondië, die ook admiraal was en stad
houder van Zeeland, Holland, West-Friesland
en Utrecht. Hij kreeg het voor elkaar dat keizer
Karei V in 1555 Veere tot markizaat en zetel
van de Zeeuwse Admiraliteit benoemde. Na
het verjagen van de Spanjaarden kreeg prins
Willem van Oranje Veere in 1581 in handen.
Hij heeft er echter niet lang plezier van gehad,
want drie jaar later werd hij in Delft vermoord.
Van zijn opvolgers was prins Willem Friso de
meest uitzonderlijke. Bij zijn geplande inhuldi
ging op 20 mei 1751 voer hij met zijn prinse
lijke jachten plompverloren Veere voorbij en
liet zich in Middelburg fêteren. De inhuldiging
in Veere werd toen maar verschoven naar 1
juni. In het begin van de negentiende eeuw
heeft Veere veel van de Fransen te lijden gehad,
maar de structuur van de stad is goed bewaard
gebleven. Momenteel zijn er plannen voor een
aangepaste bebouwing op onder meer de
parkeerplaatsen binnen de bebouwde kom en
een verdere stimulering van de recreatie in de
directe omgeving door de bouw van een water
sportcentrum buiten de plaats.
De Onze-Lieve-Vrouwekerk
Vanaf Middelburg over de weg, die in de
zeventiende eeuw werd aangelegd, is bij
Zanddijk de machtige Onze-Lieve-Vrouwe
kerk van Veere goed te zien. Het naburige
Zanddijk was ouder en bezat een kerk waar
de inwoners van Veere de diensten volgden
tot zij in 1348 een zelfstandige parochie
kregen.
Pastoor Van der Horst beschrijft in 1860 het
gezicht vanuit Zanddijk als volgt: 'Wat moet
zij schoon geweest zijn die Lieve-Vrouwekerk
van Veere! Zij verhief zich als een dom en
beheerschte het gehele eiland, als troetelkind
der magtige heeren van Borssele. Maar 't is
voorbij daar rest haar niets dan vernedering en
beschaming.' Wat hij toen zag was een kruisba
siliek, die na het bombardement van 1809
geheel was verbouwd tot hospitaal voor Franse
soldaten. Er waren vier houten vloeren gelegd
en de gotische ramen waren geheel dichtge
metseld. Dat het geheel aan het eind van de
negentiende eeuw niet werd afgebroken, was te
danken aan het ingrijpen van Victor de Stuers,
de vader van de monumentenzorg.
De oudste kerk van Veere is een hallekerk uit
1332.Ditiseen kerk die bestond uit drie even
brede en even hoge beuken. Twee van de drie
beuken zijn gespaard gebleven en doen dienst
als hervormde kerk, nu PKN. Hierin zal het
Stabhtjys.
