Zitterd Revisited
Ad Bokhorst
Uniek cultuurhistorisch erfgoed bedreigd
Vallen de eeuwenoude schootsvelden in Sittard ten offer aan
stadsontwikkeling en schaalvergroting?
22
Heemschut
oktober 2004
Gebrek aan bouwgrond, oprukkende hoog
bouw, belangen van projectontwikkelaars,
architecten van naam die hun stempel op hele
stadsdelen willen zetten, oppositie van histori
sche genootschappen en verenigingen, waar
onder onze eigen Bond Heemschut. In veel
Nederlandse steden een herkenbare cocktail
van spanningsvelden. Zo ook in Sittard in het
zuiden van ons land. Sittard, weinig bekend bij
het grote publiek, een stad echter die al in 1243
stadsrechten ontving en tot op de dag van
vandaag een groot deel van haar vestingstad
karakter heeft behouden. Bijzonder is het
gegeven dat het nu eens niet de stadswallen, de
grachten en de stadspoorten zijn die het beeld
bepalen, maar de zogenaamde schootsvelden.
Schootsvelden die van de twaalfde tot en met
de zeventiende eeuw vrijgehouden werden van
beplanting en bebouwing om de belegerende
vijand effectief te kunnen bestoken.
Schootsvelden die vervolgens van de achttiende
tot en met de twintigste eeuw getuigen van de
ontvolking, verwoesting en armoede van de
stad eind zeventiende en achttiende eeuw.
Schootsvelden ten slotte die nog weer later
economisch en sociaal gebruikt worden in de
vorm van volkstuinen, begraafplaatsen, park-
aanleg, parkeerterreinen en als kloostertuin
door de grote kloosters die in de stad bij de wal
werden gebouwd.
Zo ligt er tot de dag van vandaag een brede
onbebouwde grotendeels groene gordel met
een uiteenlopend karakter rondom ongeveer
driekwart van het oude centrum van Sittard.
Zo'n onbebouwde ring is in ons land vrij zeld
zaam. We kennen diverse vestingsteden waar
het systeem van wallen en grachten bewaard is
gebleven, maar waar de ruimte direct buiten de
omwalling in de loop van de tijd gebruikt is
voor een ringweg en voor stedelijke bebouwing.
In Sittard ligt de ringweg grotendeels aan de
buitenzijde van de schootsvelden, waardoor het
silhouet van de oude stad en haar omwalling
van zeer dichtbij vanaf deze singels is waar te
nemen.
Om die reden is Sittard uniek en mogen de
schootsvelden met recht een uiterst belangrijk
document van de Sittardse geschiedenis
genoemd worden. Dit document dreigt nu te
worden aangetast.
Wat is er aan de hand?
Vanwege het in elkaar opgaan van de vroegere
gemeenten Sittard en Geleen wordt in de
ruimte tussen beide steden een nieuw zieken
huis gebouwd. Het oude Sittardse ziekenhuis
wordt grotendeels gesloopt. Het gaat om een
complex zonder architectonische waarde met
een hybride karakter. Alleen het kleine kloos
ter, waarin Franse nonnen kort na 1900 met de
ziekenzorg begonnen, wordt als historisch
relict gespaard. Door de sloop komt er veel
ruimte vrij. Het stadsbestuur heeft er met recht
voor gekozen die ruimte niet met een fragmen
tarisch plan te vullen, maar een totale visie op
de stad te laten ontwikkelen. De opdracht
daartoe is gegeven aan Jo Coenen. Deze geren
ommeerde Maastrichtse architect heeft een
plan ontworpen met de wat geforceerd
aandoende naam Zitterd revisited ofwel Sittard
heroverwogen. Dit plan reikt veel verder dan
het oude centrum en laat buiten het centrum
een grootschalige invulling zien, zowel in
hoogte als in bouwblokvolume. Heemschut laat
dit gedeelte in dit artikel buiten beschouwing
en wil zich derhalve beperken tot de plannen
voor de oude binnenstad en de ruimte direct
daarom heen, de zogenaamde schootsvelden.
Zitterd Revisited tast op een aantal plaatsen de
schootsvelden aan. Dat gebeurt door het
bouwen van een aantal grote bouwvolumes aan
de noordelijke rand van, maar tevens ook óp
het schootsveldterrein, waardoor het effect van
het vrije zicht op de oude stad drastisch wordt
beperkt. Verder wordt hier en daar achter en
evenwijdig met of zelfs loodrecht op de histori
sche toegangswegen naar het oude centrum een
groot bouwvolume ontwikkeld dat tot aan de
stadswal reikt. Zowel door de schaal als de
locatie gaat op een aantal plekken het karakter
van het nog bestaande systeem met wal, droge
gracht en historisch gegroeide bebouwing
Sittard in 1897. De bebouwing langs de
westlijke uitvalsweg is duidelijk toegenomen,
langs de oostelijke en noordelijke wat minder.
In de schootsvelden zijn paden gevormd om de
tuinen bereikbaar te maken en om te wandelen.
De stad in 1990: De drie uitvalswegen zijn
volgebouwd. Er is een vierde noordwestelijke
uitvalsweg ontstaan die ook bebouwing buiten
de wal laat zien. zien. In de zuidwesthoek van
de stad zijn de schootsvelden vrijwel totaal
verdwenen.
nodeloos verloren. Hoe goed het opstellen van
een totaalvisie ook is voor de stad en hoeveel de
stad er ook bij te winnen heeft, uitgangspunt
moet toch blijven dat respect wordt opgebracht
voor de historisch gegroeide situatie en dat
monumentale waarden niet worden opge
offerd.
Wat is de inzet van de Bond Heemschut?
Zoals gezegd juicht Heemschut het toe dat er
een totaalvisie op de stad ligt. Het gaat er nu
