juni 2004
Heemschut
23
(V.l.n.r.) Het Gotische huis, Brugstraat 24. Van elders ingebrachte schoorsteenfries in
Brugstraat 24. Achttiende-eeuwse stoepbank van Vismarkt 40. Het van oorsprong gotische
huis op de Vismarkt 40/hoek Haddingestraat. Geveltoppen van het Hinckaertshuis.
Foto's Anna Huizinga.
de Gemeente Groningen begonnen met een
groots opgezet bouwhistorisch onderzoek dat
in eerste instantie alle in de binnenstad gelegen
panden tot onderwerp heeft.
Groningen bezit overigens ook nog twee
huizen met althans deels middeleeuwse voor
gevels. Aan de Oude Kijk in 't Jatstraat 6 vindt
men het Hinckaertshuis, bestaande uit twee
langgerekte bouwdelen, bekroond door tuitge-
vels met klimmende boogfriezen. Van het diep
onderkelderde rechter bouwdeel neemt men
aan dat het in de late dertiende eeuw is
ontstaan. Het linker bouwdeel zou omstreeks
het midden van de vijftiende eeuw zijn opge
trokken. Omstreeks 1600 werd het uitgebreid
aan de achterzijde. Wellicht is dit linkerdeel
een zogenaamd zijhuis geweest dat diende als
dagelijks verblijf voor de eigenaar en diens
gezin. Het rechterdeel werd dan gebruikt voor
representatieve doeleinden, voor opslag en als
een plaats waar men zich achter zware muren
kon terugtrekken in geval van burgerkrijg of
een andere crisissituatie, geen overbodige luxe
in het Groningen van de Late Middeleeuwen.
Middeleeuws metselwerk
De bepleistering van de voorgevels is bij de
restauratie in 1985-1986 gehandhaafd zodat
het middeleeuwse metselwerk niet zichtbaar is,
wel ziet men op de bovenverdieping tussendor-
pelvensters zoals die zo lange tijd in Groningen,
Stad en Ommeland, zijn toegepast. In dit geval
gaat het om authentieke middeleeuwse exem
plaren. De bewoner van dit huis, de technisch
adviseur van Heemschut Groningen, wijst er
echter op dat het hier gaat om hergebruikte,
dus van elders afkomstige, exemplaren. Ook
de tuitgevels zijn niet oorspronkelijk. Uit het
bekende zeventiende-eeuwse stadsplan van
Haubois blijkt dat het oudste bouwdeel
oorspronkelijk voorzien was van een trapgevel
met wat men in Groningen 'tempels' en elders
'kantelen' noemt.
De aansporing vervat in de titel van dit artikel
kan in één geval letterlijk worden genomen.
Aan de Brugstraat, in het hart van het oude
schipperskwartier, staan diverse achter een
latere voorgevel verborgen middeleeuwse
huizen. Eén voorgevel, op nummer 24,
vertoont daarentegen zo duidelijk middel
eeuwse kenmerken, met name de rondbogen,
soms nog met een driepasvulling, boven een
aantal vensters en de geprofileerde muurdam-
men, dat het doorgaans wordt aangeduid als
'het Gotische huis'. Strikt genomen zou ook
het Hinckaertshuis zo kunnen worden aange
duid maar daar ogen de voorgevels minder
middeleeuws door de grote achttiende-eeuwse
schuiframen op de beneden- en eerste verdie
ping. Brugstraat 24 vormt thans met nummer
26, het ook in kern middeleeuwse Canterhuis,
een complex dat onderdak biedt aan het
Noordelijk Scheepvaartmuseum en het
Niemeyer Tabakmuseum. Daardoor zijn beide
huizen publiek toegankelijk. Inwendig zijn
allerlei interessante elementen te bewonderen,
soms bij de recente restauraties aan het licht
gekomen, ook wel - zoals een bijzonder elegant
schoorsteenfries uit 15 64 - van elders inge
bracht. De voorgevel van nummer 24 dateert
naar men aanneemt uit het einde van de vijf
tiende eeuw, het muurwerk van de zij- en
achtergevels is waarschijnlijk enkele decennia
ouder. Dendrochronologisch onderzoek in de
kelder van nummer 26, het oudste gedeelte,
heeft een datering omstreeks 1320 opgeleverd.
De restauratie van nummer 24 kwam gereed
in 1974, die van nummer 26 in 1982. Beide
restauraties zijn sprekende voorbeelden van de
toepassing van moderne principes. Zo is toen
het Gotische huis onderhanden genomen werd
geen poging gedaan de middeleeuwse topgevel
te reconstrueren. Deze is waarschijnlijk in de
periode dat het huis ernstig verwaarloosd werd
en achtereenvolgens een brouwerij en een jene
verstokerij huisvestte verloren gegaan, maar
gegevens omtrent de gedaante, zoals we bij
het Hinckaertshuis hebben, ontbreken hier.
Daarom is de simpele driehoekige top die ter
vervanging was aangebracht gehandhaafd. De
geschiedenis van het Canterhuis bleef zichtbaar
door het handhaven van de voorgevel uit 1872
die overigens wel zijn deftige karakter herkreeg
door de verwijdering van een twintigste-eeuwse
winkelpui.
In mineur
Helaas moet dit korte overzicht enigszins in
mineur eindigen. Er zijn plannen om de
historische collecties van de Groninger musea
samen te voegen en op een nader te bepalen
plaats onder te brengen. Dat kan betekenen dat
het bijzondere complex aan de Brugstraat op
termijn een andere bestemming krijgt en niet
meer van binnen bekeken kan worden. Wacht
dus niet te lang om te gaan kijken achter de
voorgevel!
