,E l«b°og JtfPPojec
I--X st.
Activiteiten met het accent op de Linies
en verdedigingswerken
1Expositie over de verovering van het
gebied door prins Maurits in Het
Museum van IJzendijke.
2Het symposium 'De verovering van
Sluis' in het Belfort te Sluis op
20 augustus.
3. Een theatermanifestatie in tienvoud
in IJzendijke.
4. Tentoonstelling van de Universiteit
van Leiden van cartografische en
museale voorwerpen die een relatie
met de linies hebben.
5. Excursie van Heemschut Zeeland naar
het westen van dit gebied op 12 juni
2004.
kelijk gebied: een verzameling eilanden met
versterkte steden, verdedigbaar achter getijdes
tromen (Passageule en Braakman). De vestin
gen Sluis, Hulst, Axel, Philippine, IJzendijke en
Biervliet konden startplaats zijn voor acties in
het vijandelijke Vlaamse gebied.
In het begin van de zeventiende eeuw werd de
noodzaak tot oorlog voeren discutabel doordat
Spanje was verzwakt. Toch was de zuidgrens
onvoldoende beveiligd, zodat eerst met de
verovering van Sas van Gent (1644) en Hulst
(1645) Zeeland veilig werd geacht.
De bouw van de Staats-Spaanse linies
In Zeeuws-Vlaanderen zijn tijdens de Opstand
meer dan honderd vestingwerken aangelegd:
vierkante forten, schansen en redoutes, zowel
met als zonder bastions.
De bouw begon rond 1600 na de verovering
door de Staatsen van Philippine en Duinkerken.
In 1604 werd Sluis veroverd en daarmede het
westen van Zeeuws-Vlaanderen. In datzelfde
jaar werd Philippine weer Spaans (tot 1633).
De strijd kreeg daardoor het karakter van een
guerrillaoorlog afgewisseld met belegeringen
van steden en veldslagen.
Pas in het begin van de zeventiende eeuw
begon de Republiek met de aanleg van verde
diginglinies, veelal in aansluiting op de steden.
De linies ('linies van communicatie') liepen
oost-west: de strijd ging immers globaal noord
zuid. De linies verbonden de vestingsteden met
de forten, waartussen de liniedijken lagen. Bij
inpolderingen werd de waterkerende dijk vaak
tevens liniedijk.
De strijd werd mede vaak gevoerd door de
waterkerende dijken door te steken. Deze inun
daties hadden in het gebied een desastreuze
uitwerking want grote oppervlakten cultuur
land gingen verloren. Pas na verloop van tijd
was gecontroleerde inundatie mogelijk door de
afwateringssluizen tevens als inundatiesluis
vorm te geven.
Zowel om militaire redenen als door de Vrede
van Munster (1648) werden tal van verdedi
gingswerken ontmanteld. Ook verviel de
functie door de voortgaande inpolderingen.
Rond 1900 speelden de Linies nauwelijks nog
een rol. Vaak zijn wallen en grachten geslecht
en is het geheel in gebruik als akkerland en
nauwelijks meer herkenbaar. Gebruik als
weiland geeft wat meer kans op restanten.
Als de versterking als woning kon worden
benut, bood dat voordelen: overstromingsvrij
en soms voorzien van een beperkte infrastruc
tuur. Voorbeelden daarvan zijn Retranchement,
Waterlandkerkje en Kijkuit. In een enkel geval
werd als 'opvolgende bouw' in de negentiende
eeuw een villa gebouwd op een schans en soms
werden de bijbehorende reliëfverschillen en
kreken benut voor de aanleg van een landschaps
park. Ook restauratie kwam voor in de vorige
eeuw, vooral bij stedelijke vestingwerken zoals
in Sluis, Retranchment, IJzendijke en Hulst.
De toekomst van de Staats-Spaanse Linies is
van groot belang: de samenleving heeft een
grote belangstelling voor geschiedenis in een
brede context. De herwaardering van de linies
is dan ook gelegen in het verbreden van het
verhaal over de linies en het daarbij betrekken
van het Zeeuws-Vlaamse landschap. De samen
hang accentueren tussen de linies en het vroe
gere getijdenlandschap en de parallel tussen
militaire bouwkunst en landmeetkundige
inrichting van de polders kan daartoe gerekend
worden.
Zeeuws-Vlaanderen heeft de identiteit van een
grensgebied, met een langdurige geschiedenis
van conflicten. De linies, forten en het land
schap zullen door het Belvederebeleid het
oorspronkelijk karakter behouden en, bij een
juiste toepassing van de vele moderne moge
lijkheden, winnen aan belang in een verant
woorde synthese tussen verleden en toekomst.
F.J. Goossen is PR-medewerker van Heemschut
Zeeland.
Zandplaat -ia
A.Calar
CADZAND
polder»
w*—
20 21«,22 VwfATER LAN
27
St.ANNA
t.MUIDEN
5
St .Kruis
Heul
St. Laurenb
