Monumenten prioriteit in Amsterdam
Jan Derk Gerritsen
Bij Heemschut hangt de vlag uit nu Amsterdam duizend nieuwe
monumenten in het vooruitzicht stelt door de procedure te
bekorten. Terwijl versnelling doorgaans bedoeld is om een beeld
bepalend pand sneller te kunnen slopen. Maar in Amsterdam
betekent haast dus in het vervolg uiterste behoedzaamheid.
22
Heemschut
april 2004
Van veel van de zevenduizend monumenten
in Amsterdam is geen interieurbeschrijving:
daar komt verandering in. Hier de kleine bocht
van de Herengracht. Foto A.A. Dullé.
Duizend nieuwe gemeentelijke monumenten
in de hoofdstad is het doel van een inmiddels
aangenomen motie. Die maakt een spoed
procedure mogelijk waarbij een beschermwaar
dig pand op zeer korte termijn - soms zelfs
binnen enkele dagen - als gemeentelijk monu
ment wordt aangewezen. Geen projectontwik
kelaar kan vóór die tijd zijn werk doen.
Bij elk bouwinitiatief laat de gemeente een
quick scan uitvoeren door een van haar ruim
twintig inspecteurs. Die doen dat bij ieder
bouwwerk van vóór 1940 dat beeldbepalend of
beschermwaardig is. De inspecteur bekijkt dan
of in het verleden monumentale waarden
'vergeten' zijn. Het kan gaan om toonaan
gevende elementen in de gevelwand, de plaats
van het pand in de stedenbouwkundige struc
tuur, plafondschilderingen, lambriseringen of
bijzondere constructies. Van veel van de zeven
duizend monumenten in Amsterdam is geen
interieurbeschrijving. Die omissie gaat de
gemeente rechtzetten. Die beschrijving was
er al helemaal niet voor de beeldbepalende
panden. In Amsterdam hebben die de 'orde-2'
status, wat wil zeggen dat ze wel als bijzonder
maar nog niet als monumentwaardig worden
gezien.
Een motie van deze strekking had Guido
Frankfurther in 2001 al ingediend, hij was toen
nog raadslid. Met die motie was echter door
allerlei omstandigheden tot nu toe niets
gedaan. Voor hem moet het dus een geweldige
voldoening zijn dat hij er nu in 2004 als
wethouder zelf uitvoering aan mag en kan
geven. Guido Frankfurther is gepokt en gema
zeld in het monumentenbehoud. Sterker nog:
het zit in zijn genen want zijn vader, de in
Amsterdam bekende P. Hans Frankfurther, zat
jarenlang in de Dorpsraad Sloten en Oud-
Osdorp. Nu zit zoonlief in het pluche voor D66
met onder meer de portefeuilles Water en
Monumenten (hij maakt zich ook al sterk voor
de ontdemping van grachten).
Voorbescherming
Waaruit bestaat nu de bekorting van de proce
dure? Wie de monumentenwereld kent, weet
dat tijdrekken voor de beschermers grote voor
delen heeft. Nadelen levert het op voor de
bestuurders, die 'door willen'. Het aanvragen
van voorbescherming met een beroep op artikel
3 Monumentenwet kan leiden tot de uiteinde
lijke officiële erkenning als monument door de
staatssecretaris voor Cultuur. Zo'n procedure
duurt minimaal een jaar. We zouden niet graag
de kost geven aan die belangenorganisaties die
daarmee geen enkel ander doel nastreven dan
het traineren van de procedure.
Voor rijksmonumenten blijft die procedure
van kracht. In Amsterdam gaat deze nieuwe
procedure niet meer gelden voor gemeentelijke
monumenten. Iedere eigenaar van een beeld
bepalend orde-2 pand krijgt bij bouwplannen
het advies in een vroegtijdig stadium een quick
scan te laten uitvoeren. In het uiterste geval
doet de gemeente dat zelf.
Daardoor kan er in veel kortere tijd duidelijk
heid komen over de monumentale waarde, die
vervolgens in het planvormingsproces wordt
betrokken. Het is in Amsterdam van nu af aan
niet meer mogelijk een orde-2 pand te slopen
als via de quick scan is komen vast te staan dat
het bijzondere monumentale waarden heeft of
dat voor het beschermd stadsgezicht alles
moet worden ingezet tot behoud en herstel.
Een eigenaar heeft nog altijd de kans bezwaar
te maken. Het liefst ziet de gemeente dat de
eigenaar de quick scan zelf laat uitvoeren. Bij
positieve uitkomst van de scan zet de gemeente
de spoedprocedure in en gaat zij over tot plaat
sing op de lijst van gemeentelijke monumenten.
Slechts bij verregaande bouwvalligheid of als de
scan negatief uitvalt, verleent de gemeente een
sloopvergunning. Bij schrijnende gevallen kan
de scan worden overgeslagen.
Bij illegale sloop wordt de bouw stilgelegd en
wordt - wat zelden gebeurde - bestuursdwang
toegepast. Bij Justitie wordt aangifte gedaan als
vernielingen moedwillig zijn aangebracht en
herstel niet mogelijk is. Met Justitie is de
gemeente in overleg over een verhoging van de
boete (nu 2500 euro per overtreding) en even
tuele gevangenisstraf.
Vier gevallen liggen al ter beoordeling bij
Justitie. Frankfurther zegt: 'De daad bij het
woord te voegen, voorkomen is beter dan
genezen, handen en voeten geven aan je beleid,
geen "laat-maar-zitten" houding aannemen
want weg is weg!'
Jan Derk Gerritsen is PR-medewerker van
Heemschut Noord-Holland.
