Nieuwe kans voor cultuurhistorie
in Nieuweschans
Tineke Vooijs
Publieksevenement verdedigingswerken 17 april
Op 17 april houdt Heemschut een Literair Muzikaal Monument
in Nieuweschans. Als opwarmertje een artikel over de vesting,
die zich sinds kort weer voorzichtig op haar militaire verleden
oriënteert.
30
Heemschut
februari 2004
De blikken bussen op de voorgrond zijn
inmiddels afgebroken: graansilo aan de
Westerwoldse Aa. Foto Vestingmuseum
Nieuweschans.
Op de rand van Nederland ligt Nieuweschans,
in het Oldambt, het landschap met de uitge
strekte graanvelden dat Frank Westerman be
schrijft in De graanrepubliek. In dit boek vertelt
Westerman over de opkomst en de achteruit
gang van de graanboeren in het Oldambt, het
overbodig worden van de landarbeiders en de
teloorgang van de strokartonindustrie.
Nieuweschans maakt deel uit van de gemeente
Reiderland, waartoe ook Finsterwolde en
Beerta behoren. Voor 1874 was Nieuweschans
een vestingdorp, vanaf 1876 een grensplaats
aan de spoorlijn van de stad Groningen naar
het Duitse Leer. Met het verdwijnen van de
Europese grenzen verdween ook de grensfunc-
tie van Nieuweschans: het snelverkeer racet
over de nieuwe snelweg om het dorp heen van
en naar Duitsland. Een nieuwe functie bood
zich aan in 1985 toen in Nieuweschans warm
bronwater werd aangeboord: zo ontstond het
eerste kuuroord van Nederland.
Het ontstaan van het landschap
Het landschap van het Oldambt is ontstaan
door overstromingen van de Dollard. Voor
onze jaartelling bestond dit gebied net als
Westerwolde uit veengebied met zandruggen.
Door het stijgen van het zeewater won de zee
terrein, de Eemsmonding werd steeds wijder.
Door rampzalige inbraken van de zee in de vijf
tiende en zestiende eeuw, waarbij veel dorpen
onder water verdwenen, ontstond de Dollard.
Deze had in 1545 zijn grootste omvang bereikt
met een westelijke en een oostelijke
Dollardboezem, gescheiden door het zoge
naamde schiereiland van Winschoten,
bestaande uit zand- en kleiruggen. Hierop is in
de twaalfde eeuw Winschoten ontstaan aan de
handelsroute tussen Groningen en Munster.
De Dollard was zo uitgestrekt dat plaatsen als
Wagenborgen, Noordbroek, Zuidbroek,
Meeden, Winschoten, Blijham en Bellingwolde
aan zee lagen.
Onder Karei V werd begonnen met de indijkin
gen van de Dollard. In 1545 werd de Oude Dijk
van Scheemda naar Termunterzijl aangelegd,
waarbij het grootste deel van de westelijke
Dollardboezem droogviel. In hetzelfde jaar
werd er in de oostelijke boezem ook een Oude
Dijk aangelegd. Deze loopt van Winschoten
naar Blijham, verder naar Wedde waar hij
ombuigt naar het noorden om als de Hamdijk
bij de Bonerschans de Duitse grens over te
steken, waarna hij der Alter Deich heet. Het in
de zestiende eeuw begonnen inpolderingspro
ces werd voortgezet tot het ontstaan van de
Carel Coenraadpolder in 1924. Nu wordt dit
inpolderingsproces teruggedraaid. Ten
noorden van Winschoten komt de Blauwe
Stad, een nieuw meer. Oostwold en Midwolda
liggen binnenkort aan het water.
