Jargon
Side by site
Dwangburcht en dwingers
februari 2004
Heemschut
13
Aangezien vestingwerken het thema is van
de erfgoedsector in 2004 zal Jargon dit jaar
regelmatig aandacht schenken aan vesting
bouwkundige termen. Verdedigingswerken
waren in voortdurende ontwikkeling, de
terminologie volgde die ontwikkeling.
Woorden worden 'hergebruikt' en de
verklaring veranderde. De vestingbouw
kundige terminologie is daarom vaak voor
verschillende uitleg vatbaar.
Ph. Bosscher noemt in zijn artikel over
martiaal Groningen het woord citadel
(Italiaans citadellastadje). De citadel is een
zelfstandig verdedigbaar vestingwerk
binnen of nabij een stad of vesting met het
doel de inwoners van de stad onder
bedwang te houden. Meestal gebeurde dit
door een vreemde heerser, de dwangheer,
die de stad op een gewelddadige manier
beheerste. In dat geval noem je de citadel
dwangburcht of dwangkasteel. Zo liet
Karei V rond 15 3 0 het kasteel Vredenburg
in Utrecht bouwen naar ontwerp van
Rombout Keldermans. Aan de andere kant
moest de citadel ook weerstand bieden na
de val van het overige deel van de vesting,
als laatste 'bolwerk' (hier figuurlijk
gebruikt) van verzet tegen de vijand.
Een dwinger is de Fries-Groningse naam
voor bolwerk in de betekenis van bastion.
Een bastion is een vijfhoekige aarden of
stenen uitbouw van een verdedigingswerk,
oorspronkelijk naar Italiaans ontwerp. Een
bastion is in ruimere zin een vooruitgescho
ven verdedigingswerk, tot de zeventiende
eeuw eenvoudigweg een bolwerk genoemd,
dat met de hoofdfortificatie in gedekte
verbinding staat. In engere zin is het een bij
de frontlinie aangesloten vooruitspringend
gedeelte op de hoeken en bij de toegangen
van een vesting. Onder het stenen bastion
bevonden zich de kazematten, kelders voor
kanonnen en munitie. In ruimere, latere zin
is een kazemat een bomvrij gebouw
(bunker) in een verdedigingslinie.
AMtC
Reacties en suggesties graag zenden aan
redactie@heemschut.nl of per post ter attentie
van de redactie, NZ Kolk 28, 1012 PV
Amsterdam.
De Groninger dwingers.
De Stichting Menno van Coehoorn ijvert
sinds 1932 voor het behoud van de histori
sche verdedigingswerken zoals stadspoor
ten en wallen, vestingen, forten, kazemat
ten, stellingen en linies. Het is driehonderd
jaar geleden dat Menno van Coehoorn is
overleden.
Stichting Menno van Coehoorn,
Mariaplaats 51,3511 LM Utrecht,
info@coehoorn.nl of www.coehoorn.nl,
tel. 030-2312230.
Voor Jargon zullen wij regelmatig opslaan:
- Terminologie verdedigingswerken; inrich
ting, aanval en verdediging, een herziene en
uitgebreide bewerking van
Vestingbouwkundige termen door A.H.
Mohruit 1983, Zutphen, 1999.
- Vesting; vier eeuwen vestingbouw in
Nederland, Zutphen, 1982.
Beide uitgegeven door de stichting Menno
van Coehoorn.
Systeem van Menno van Coehoorn.
Tekeningen van Jean-Denis Lepage, uit zijn
boek Vestingen en schansen in Groningen.
www.DatBewarenWe.nl
Probeer niet aan kinderen te verkopen dat
cultureel erfgoed mooi is, of waardevol. Dan
halen ze hun schouders op. De Beurs van
Berlage mooi? Vond ik als kind niet. Nee,
erfgoed is heel erg spannend, dat verkoopt veel
beter.
www.DatBewarenWe.nl, een lessenwebsite
over cultureel erfgoed voor groep 6, 7 en 8 van
het basisonderwijs, gooit het daarom over die
boeg. Met lessen als 'De ontdekking van de
erfgoedbrigade'. Mo, Iris en Sven - zo heten
kinderen tegenwoordig - zijn aan het
voetballen en toevallig komt de bal bij een oud
muurtje terecht. 'Een geheime schatplaats!',
roept Mo opgewonden. 'Het was een
gevangenis', merkt Sven op. 'Daar hebben ze
vroeger zielige weeskinderen in opgesloten',
fantaseert Mo. 'Of...', Iris wrijft over het
kippenvel op haar arm, 'of het was een
heksenwaag.De kinderen van groep 6, 7 en 8
van het basisonderwijs mogen nu nadenken
over de vraag wat het was. Alles met de
computer en met z'n tweeën.
De site houdt tot in detail rekening met de
voorkeuren van kinderen. Dus met
bijbehorende vormgeving, een beetje druk, met
geinige animaties en tekeningetjes.
www.DatBewarenWe.nl is 'de coole, nieuwe
website, die je alles uitlegt over erfgoed'. Een
bijna verborgen knop 'leraren' vertelt je meer
over het hoe en waarom, maar helaas niet welke
club achter de site zit.
Waarom deze website? Omdat erfgoed
nauwelijks aan bod komt binnen de bestaande
lesstof, lees je op de lerarenpagina. Dat is
helemaal waar en www.DatBewarenWe.nl is
dan ook een baanbrekend initiatief, waar
Heemschut blij mee kan zijn, vooral ook omdat
de site professioneel gemaakt is. Met wat goede
publiciteit zal het product zijn weg wel weten te
vinden.
Er zijn ook Op-stap-lessen. De leraar legt eerst
uit wat een monument is. En daarna gaan Mo,
Iris en Sven op pad naar een monument en
proberen onderweg nog enkele monumenten
te ontdekken. Op een uitgeprint formulier
vullen ze onder meer in waarom ze vinden dat
iets een monument is en wat er nu zo bijzonder
aan is. Leuk? Echt wel!
Bert Franssen
