'We zijn te lang in slaap
gesust en hebben dingen te
laat gezien. Daar is ook
de verkokering debet aan'
'Ik heb mij zelf ook veel te laat gerealiseerd wat
er aan beeldbepalends is verdwenen:
In mijn jeugd, fietsend tussen Schiedam en
Rotterdam, ging ik ervan uit dat alles zo zou
blijven. Pas te laat kom je tot de ontdekking
hoe de bulldozer tekeer kan gaan.Quote
Pieter van Vollenhoven. Foto Arie Kieviet/HH.
bouwen een tweede natuur. Gebruik het
huidige gebouw en bouw niet. Ondanks de
wens van de opdrachtgever is nieuwbouw niet
altijd noodzakelijk. Het huidige oude gebouw
voldoet vaak nog beter aan de wensen door het
anders in te richten dan door het te vervangen.'
'Ik wil graag dat u mij dat manifest toestuurt.
Het is weer zo'n teken hoeveel mensen er zijn
die er net zo over denken als wij', is de spontane
reactie van Van Vollenhoven. En hij vervolgt:
'U heeft mij enkele voorbeelden van acties van
Heemschut voorgelegd die duidelijk aantonen
hoeveel knelpunten er nog zijn op het terrein
van de beschermde monumenten en van de
beeldbepalende panden. Ik zou graag willen dat
u mij eens een inventarisatie van die knelpun
ten voorlegt.' Dat is bij Heemschut dus niet aan
dovemansoren gericht.
Beschermde gezichten
Een van de eerste knelpunten waarnaar Van
Vollenhoven informeert, is het beschermde
dorps- of stadsgezicht. We laten hem alvast
weten dat de voorbereiding met name door de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg aan de
hand van veel historisch onderzoek zeer
gedegen en uitvoerig geschiedt. Je komt niet
zomaar op die lijst. Maar staat een dorp of stad
er eenmaal op dan is er in feite geen enkele
sanctie bij eventuele aantasting ervan.
Daartegen vechten is het dagelijks werk van
Heemschut, vooral tegen de lokale overheden.
We refereren ook aan een interview in
Heemschutvan augustus 2003. Daarin verklaart
zelfs een wethouder hoe moeilijk zij het heeft
met de bescherming van haar eigen dorp. Ook
zij constateert dat alleen de mentaliteit van de
bestuurder garantie biedt aan de bescherming.
De reactie van Van Vollenhoven: 'Zo zien we
hoe vogelvrij ons erfgoed soms is en hoe onbe
schermd het er in feite bijstaat. Ook op dit punt
zullen we de hoofden bij elkaar moeten steken
om bescherming ook wettelijk meer zekerheid
te bieden. Ik heb mij zelf ook veel te laat gere
aliseerd wat er aan beeldbepalends is verdwe
nen. In mijn jeugd, fietsend tussen Schiedam en
Rotterdam, ging ik ervan uit dat alles zo zou
blijven. Pas te laat kom je tot de ontdekking hoe
de bulldozer tekeer kan gaan. Daartegen
moeten wij onze krachten bundelen. We
zouden moeten denken aan een soort platform
waarin we kennis delen en voorkomen dat dit
soort voorvallen zich herhaalt. We zijn te lang
in slaap gesust en hebben dingen te laat gezien.
Daar is ook de verkokering debet aan.'
Creativiteit belonen
Het pleidooi van Heemschut voor het particu
lier initiatief is ook niet aan dovemansoren
gericht: 'Er gebeurt ook veel door particuliere
instanties of individuen die bereid zijn eigen
geld en veel moeite te steken in een monumen
taal pand', vervolgt Van Vollenhoven. 'De
regels en de kosten zijn meestal het voornaam
ste struikelblok voor het particulier initiatief. Je
zou mensen die in een onhandig pand willen
wonen of werken, moeten belonen. Op die
manier stel je ze tevens in staat om hun monu
mentale bezit beter in stand te houden, want
daar gaat het nog wel eens mis. Vooral nu de
huizenprijzen zo hoog zijn, is er na de aankoop
eigenlijk weinig financiële ruimte meer over om
het vervolgens goed te kunnen onderhouden.
Misschien moeten we wel zoeken naar een
middel om de prijs van een monument kunst
matig laag te houden. Het wordt wellicht ook
tijd voor een cultuurhistorische makelaar, die
leegstaande monumentale panden en de echte
liefhebbers bij elkaar brengt. Hoe ver je bij dit
soort ideeën met overheidsgeld moet gaan,
moeten we nog eens bezien. In noodgevallen
zou een soort bufferpot voor particulier initia
tief niet ondenkbaar zijn. Het zou misschien een
taak van het Restauratiefonds kunnen worden.
Wat ik hier vooral mee zeggen wil, is dat we
over dit soort dingen na moeten blijven denken,
want een waakhondfunctie vervullen, is altijd
een strijd tegen het gemak, tegen het inslapen.
Als we niet kritisch blijven, missen we kansen.'
'Als wij het beeld van Nederland in een steeds
uniformer Europa willen behouden', zo gaat
Van Vollenhoven voort, 'zullen we alle zeilen
moeten bijzetten nu we steeds meer vervreem
den van onze cultuur en oorsprong.' Pieter
Baars vult aan: 'Het zijn toch vaak de financiële
belangen op korte termijn die het beeld nu
bepalen. Zouden we de Open Monumentendag
in september, die in het teken van de
"Verdediging" staat, niet kunnen gebruiken om
deze boodschap van de "Aanval" uit te dragen?'
'Bereid mijn speech alvast maar voor', reageert
Van Vollenhoven. U hoort dus meer van hem
en van Heemschut.
Jan Derk Gerritsen is PR-medewerker van
Heemschut Noord-Holland.
