Ontwerpsuggesties 34 Heemschut oktober 2003 Is er sprake van functieverandering van boerderij en erf, dan is het zaak de identiteit en het streekeigene van het complex zo veel mogelijk te respecteren. Maak van een boerenerf geen kasteel met parkaanleg in een omgeving waar dat volkomen vreemd is. Bekijk oude foto's en rij door de directe omgeving. Wat zijn de streekeigen kenmer ken (geweest) van de boerderijen en bijge bouwen? Hoe zijn de erven ingericht? Hoewel de taak- en rolverdeling op de boerderij tegenwoordig totaal anders kan zijn, is toch de opbouw van het boerenerf er nog steeds goed mee te verklaren en de moeite waard om als richtlijn te hanteren. Maak de denkbeeldige lijn tussen 'voor' en 'achter' dwars over het erf duidelijk; daar door blijft het erf in het landschap veran kerd. De intensieve en extensieve wijze van beheer van het erf behoedt u voor te veel werk! Open de voortuin naar buiten en creëer in de zijtuin of achter privacy. Wees voorzichtig met moderne toevoegin gen. Dat betekent niet per se dat u naboot singen moet gebruiken van de historische, streekeigen bebouwing, beplanting en inrichting. Het gaat er vooral om de nieuwe toevoegingen te integreren in het land schap en het erf. Bouw dus landschappelijk en laat de streekgebonden bouwwijze als inspiratiebron dienen. Een zwembad binnen een omhaagde ruimte is vanaf de weg niet te zien. Voeg niet te veel witte lijnen toe aan nieuwbouw op het achtererf. Kenmerk bij uitstek van de erven was en is de functionele samenhang. Zoals bij de veestal de kraan en de put, de laarzen, de overal, een touw en de afvalemmer bij elkaar hoorden, zo stonden leilinden of peren aan de zonzijde van het voorhuis en net niet voor de ramen. Zo werd schaduw verkregen en uitzicht behouden. Leilinden en bloemperken voor achterdeuren misstaan daarom. Bloemperken horen in de voortuin en lichtinval via de (geopende) deur was noodzaak. Bekijk het silhouet van het erf aan alle vier zijden. Wanneer er op alle vier hoekpunten van het erf hoogopgaande beplanting staat, valt de bebouwing daarbinnen. Is dat niet zo dan is deze strategische beplanting aan te bevelen. Voor meer informatie: Boerenerven van de vier Noordelijke provincies, samengesteld door Greet Bierema en Els de Vries. Uitgave van het Oversticht te Zwolle, april 1994. Scheiding der selesen (boven): op een boerenerf in het Overijsselse Markelo scheidt een muur het 'voor' waar de boerin het voor het zeggen heeft en het 'achter' waar de boer de scepter zwaait. rijen met woning en schuur onder één dak, met een moestuin en een boomgaard. Boeren in de provincies Groningen, Friesland of Zeeland, langs de rivieren zoals de Waal, de IJssel of de Reest bouwden voor de schuur een dwarshuis of een villa, met een op de Engelse landschaps stijl geïnspireerde slingertuin met parkbomen en een glooiend gazon. Was de inrichting van het vrouwelijk domein van het erf in eerste instantie alleen 'nuttig', later werd daar 'sier' aan toegevoegd. De taak van de vrouw omvatte - naast de verzorging van het kleinvee, de zuivelverwerking en de was - de zorg voor de moestuin en de verwerking van groenten en fruit. Activiteiten in een besloten gebied, door haag, hek, sloot of gracht begrensd. Binnen de moestuin en zo dicht mogelijk bij de voorgevel werden de eerste sier- elementen geplant, zoals buxushaagjes, eenja rige en vaste planten. De sier- verdrong uitein delijk de moestuin en de boomgaard uit de voortuin naar een plek opzij van het erf. Met de open siertuin aan de voorzijde laat de boerenfa milie zich aan de buitenwereld zien; de siertuin is de stadse kant van het erf. Boerderijen werden vervolgens bij nieuwbouw steeds met de voorgevel en de voortuin naar de straat gebouwd. Domein van de boer Vereisten groentetuin en siertuin een regelma tig en intensief onderhoud, het domein van de boer achter op het erf was grotendeels extensief van aard, met wilde planten, bomen en struiken in het omringende landschap. Het achtererf sluit aan bij de bermen rond de weilanden en bouwlanden van het boerenbedrijf. Het mannelijke domein is verankerd in de omge ving. De overgang in de taakverdeling van man en vrouw, tussen 'voor' en 'achter', ligt in de boer derij bij de deur tussen woning en stal of De stadse kant van het erf (rechts): voor de boerderij in Schildwolde in de provincie Groningen ligt een slingertuin geïnspireerd op de Engelse landschapstuin. schuur. Buiten wordt ze dikwijls zichtbaar door een dwarsgeplaatste haag of muur bij de zijdeur, de plaats van het bakhuis of de bijschuur. Die taakverdeling was voor bewo ners van de boerderijen iets natuurlijks; geen onderwerp van gesprek. Naast en gekoppeld aan de verdeling in 'voor' en 'achter' is er een hiërarchie in vormgeving, kleur en materiaalgebruik. Tegenover de gede coreerde en witgeverfde kozijnen en goten in het voorhuis stonden de eenvoudige houten schuren achter op het erf. Omdat de kip op de laatste plaats in de hiërarchie van paard, koe, varken en schaap stond, werd het kippenhok altijd van hout gebouwd. Nieuwe schuren en stallen zijn dikwijls gestandaardiseerde catalo gusmodellen, de meest functionele en goed koopste wijze van bouwen. Als er een garage van baksteen met een rieten dak op het achter erf is gebouwd, kun je daaraan zien dat er inmiddels burgers op het erf zijn komen wonen; de boer zou nooit voor zo'n duur dak hebben gekozen. De beplanting versterkte de hiërarchie: de rode beuk, kastanje of linde in de voortuin, de eik, berk of els achter op het erf. Rond de boerderij staat of stond erfmeubilair. Een hekje in de haag om de moestuin, een bruggetje over de gracht, een toegangshek, een boenhok, stookhok, karnhuis, koetshuis of tuinhuis, hondenhok, zandhuisje, kippenren, duiventil of een bank. Ze maakten deel uit van het leven op het boerenerf. Ze stonden er niet als decor. Ir. G.J. Bierema is zelfstandig landschapsarchitecte in Hemelimi, provincie Friesland. Hiërarchie in vormgeving, kleur en materiaal gebruik (rechts): het boerenerf 't Renselaar in Putten, onderdeel van het landgoed Heel van begin negentiende eeuw.

Periodieken van Erfgoed Vereniging Heemschut

Heemschut - Tijdschrift 1924-2022 | 2003 | | pagina 36